Links en rechts

De linkse socioloog Lois Wacquant geeft een quasi typische ‘linkse’ visie op de samenleving: als de socio-economische ongelijkheid wordt opgelost, verdwijnen culturele wrijvingen vanzelf. Geen last meer van fenomenen die ik in een vorige blog beschreef (‘geweld tegen vrouwen en holebi’s’). De rechts-conservatieve Dalrymple, daarentegen, staat voor de rechtse houding: als de onderklasse het moeilijk heeft, komt dat door culturele armoede en moreel verval. Geen socio-economische factoren dus, maar een al te ‘pamperend’ beleid en een gebrek aan cultuur leiden tot ongenoegen in de maatschappij.

Al te vaak lijkt het alsof slechts één oplossing de juiste kan zijn. Kan het dan niet politiek links zijn om te wijzen op culturele factoren bij geweld, uitsluiting en armoede? Uiteraard speelt sociale ongelijkheid een grote rol. En ja, er is discriminatie, en die is ontoelaatbaar. En ja, sociale herverdeling blijft een belangrijke taak van de overheid. Maar welk voordeel heeft het om elke kritische analyse van culturele verschillen op voorhand uit te sluiten? Hoe beter moeilijkheden in kaart worden gebracht, hoe beter toch?

Spoedig leidt het linkse antwoord ertoe ‘de samenleving’ de schuld te geven, zelfs wanneer ‘precaire’ mensen persoonlijk verwerpelijk gedrag vertonen. Hoe belangrijk ik sociale herverdeling ook vind, dit is me een stap te ver. Meer nog: zo’n reactie dreigt juist dat linkse project uit te hollen dat ze beweert te verdedigen.

Schuld-idee

De idee dat ‘de maatschappij de schuld draagt’ duikt nog geregeld op. Bij Tariq Ramadan, bijvoorbeeld, wanneer die schrijft over de fragiliteit en de marginaliteit van seriemoordenaar Merah. Luckas Vander Taelen fileerde Ramadans demarche al dit weekend (DS 24/03/2012). Maar ook in verband met het ‘holebi’-geweld waren dergelijke geluiden te horen. Riadh Bahri (in DS 03/03/2012) maakte in één paragraaf de sprong van ontoelaatbaar geweld tegen holebi’s naar de éénzijdige verantwoordelijkheid van politici. Zij verdienen dan ook “een trap onder de kont”. Zelfs het “in elkaar meppen van holebi’s” (Bahri’s uitdrukking) bevat niets specifieks cultureels: het maakt deel uit van het “blinde geweld” waarmee jongeren hun ongenoegen ventileren over een uitzichtloze toekomst… Wel, dan toch niet zo blind dat ze bepaalde mensen niet meer viseren dan anderen. Bahri besluit echter met een ferme waarschuwing: een groter conflict is op komst, tenzij de politici dit verhinderen. Mooi dat Bahri nog voor er een gewelddaad is gepleegd, al aanwijst wie schuldig is…

Nu, op het werk van sommige politici valt wel één en ander aan te merken, op de ene politicus trouwens al meer dan op de andere. Maar wil dit zeggen dat wangedrag de volledige verantwoordelijkheid is van ‘het systeem’, ‘de politici’, ‘de samenleving’? En kan zo’n idee inzet zijn van meer gelijkheid?

Meer rechtvaardigheid

Want hoe strijd je voor meer sociale rechtvaardigheid? Toch niet door individuele verantwoordelijkheid weg te nemen? Wie zegt dat alleen ‘de overheid’ moet ingrijpen, legt alle macht, elke actiemogelijkheid, alle kracht aan één kant. Alsof er totale machteloosheid bestaat tegenover het lot. Maar is links niet juist de ideologie van de maakbaarheid van de samenleving door de leden van de samenleving zelf?

Schreef Marx: “als je geen goede baan hebt, slaag er dan wat op los. Loop in groepjes over straat en val andere mensen lastig. Vrouwen, holebi’s, of mensen van andere minderheden. Dan komt dé overheid, hét systeem wel je problemen oplossen. Zelfs al draag je weinig positiefs bij tot enige sociale verbetering op zich?” Niet bepaald. Wie zoiets suggereert heeft niets begrepen van de logica waarmee we in deze maatschappij tot meer sociale rechtvaardigheid zijn gekomen.

Hoe komt het dat we een degelijk sociaal systeem hebben? Door de opstelling van ‘de overheid’? Of hebben arbeiders en sociale groepen zelf actie gevoerd om hun eisen te bekomen? Sociale strijd is een waardige strijd. Een strijd die je alleen kan aangaan als je doordrongen bent van gelijkwaardigheid, solidariteit, respect voor anderen. Als je je met anderen verbonden voelt en er samen wat van wil maken. Als je bereid bent om je in te zetten voor het lot van anderen.

Waardige mensen

Wie een strikt oorzakelijk verband legt tussen socio-economische moeilijkheden en onaanvaardbaar sociaal gedrag gooit gewoon een aantal fenomenen op één hoopje. Er zijn trouwens heel wat rijkere mensen die zich helemaal niet sociaal en degelijk gedragen. Dat is oud nieuws – de straffeloze hebzucht van de bovenlaag wordt een steeds groter probleem. Maar er zijn ook heel wat armere mensen die wel waardig, sociaal, eerlijk en behulpzaam door het leven gaan. Die het moeilijk hebben, maar geen agressieve daden stellen. Die niemand lastigvallen. Hun sociale status betekent helemaal niet dat ze iets te maken hebben met immorele, laffe daden. Integendeel. Het is dan ook ronduit beschamend dat op dit vlak een amalgaam wordt gemaakt, ofwel omdat elke culturele analyse taboe is, ofwel omdat individuele verantwoordelijkheid verdwenen lijkt.

Keuze

Wie de verantwoordelijkheid voor wangedrag integraal afschuift op een ander – dé politiek, dé samenleving – geeft de naam ‘links’ of ‘progressief’ vooral een slechte reputatie. En laat op die manier kiezers die wangedrag beu zijn slechts één optie: rechts stemmen. Dat hebben ze niet nagelaten. En dat zullen ze in de toekomst ook niet doen.