En toen waren ze nog met twee. Acht kandidaten verdwenen zondagavond van het toneel. De tweestrijd Sarkozy tegen Hollande blijft over.

François Hollande (PS) kwam als eerste over de streep met 28,63 procent, Nicolas Sarkozy (UMP) haalde 27,18 procent. Een kleinere kloof dan eerder was voorspeld (meer dan 3 procent).

Toch heeft bijna één op de twee Fransen voor geen van deze twee kandidaten gestemd. Onderzoek van politicoloog Dominique Reynié (Sciences-Po Paris) toont aan dat één op de twee kiezers tijdens de campagne van mening is veranderd, zowel wat engagement betreft om te gaan stemmen (of niet), als wat het engagement tegenover één bepaalde kandidaat betreft. Wispelturige kiezers.

Is Hollande al president? Niet helemaal, ondanks gunstige peilingen voor de tweede ronde van zondag 6 mei. De kandidaten houden nog twee debatten. Of drie, als Sarkozy zijn zin krijgt. De nieuwe vraag luidt dan welke kandidaat de meeste stemmen kan oppikken van de verdwenen kandidaten, en of zijn of haar kiezers nog zullen opdagen voor de tweede ronde.

Pole position

Maakt het uit wie als eerste uit de eerste ronde komt? Ja, omdat de eerste kandidaat een dynamiek creëert die de uiteindelijke verkiezing vergemakkelijkt. Neen, want de plaats is niet beslissend. De Franse geschiedenis kent spectaculaire omwentelingen. De socialist François Mitterrand stond tweede toen hij uiteindelijk won in 1981. PS-kandidaat Lionel Jospin werd eerste in 1995, maar hij moest het daarna afleggen tegen Jacques Chirac.

Wel is het de eerste keer dat een uittredend president als tweede eindigt. Jacques Chirac en Valéry Giscard-d’Estaing deden beter, al verloor de laatste uiteindelijk van Mitterrand in 1981.

En nu? Sarkozy krijgt het moeilijk omdat hij vooral stemmen moet zoeken bij de kiezers van Marine Le Pen (FN) en François Bayrou (MoDem). Maar geen van beiden wil de eigen kiezers oproepen om voor Sarkozy te gaan. Hollande, daarentegen, krijgt vlot veel steun. Linkse kandidaten zoals Jean-Luc Mélenchon (Front de Gauche) aarzelen niet en roepen op tot verenigde linkse krachten om Sarkozy te verslaan.

Derde plaats – lege centrum?

Het opmerkelijkst aan de uitslag is dat de derde en vierde plaats overgelaten worden aan ‘extremere’ kandidaten. In 2007 werd de derde plaats nog ingenomen door een kandidaat van het centrum, Bayrou, afgetekend derde na Sarkozy en Ségolène Royal (PS). Zo’n derde centrumkandidaat is wat politicologen ‘faiseur de roi’ noemen: iemand die de eindoverwinnaar mee aanduidt. Gisteren deed Bayrou opnieuw mee, maar strandde pas op een vijfde plaats, met minder dan 10 procent.

De derde plaats is voor Marine Le Pen, van het Front National. Ze heeft met bijna 18 procent zelfs meer kiezers achter zich dan haar vader Jean-Marie Le Pen in 2002. Die schakelde toen verrassend PS-kandidaat Jospin uit. Uit peilingen blijkt dat Marine Le Pen vooral bij jongeren succes heeft, alsof ze de jeugdige revolterende stem aantrekt waar vroeger (extreem) linkse partijen op konden rekenen.

Le Pen profileert zich met de ‘klassieke’ thema’s migratie en identiteit. Maar ze meet zich ook een economisch-nationalistisch profiel aan: ze pleit bijvoorbeeld voor de afschaffing van de euro, bekritiseert multinationals en internationale financiële markten. Voorts keert ze zich volledig af van ‘ultra-liberaal’ Sarkozy … Het blijft onduidelijk wat haar kiezers zullen doen.

De vierde plaats is voor een extremere kandidaat aan de andere kant van het politieke spectrum. De radicaal-linkse kandidaat Jean-Luc Mélenchon (rond de 11 procent) ontpopt zich tot het politieke talent van links, een charismatische figuur die de PS-kandidaat Hollande tot een explicieter links verhaal dwingt.

Dat is waarschijnlijk niet overbodig: ondanks Hollandes straffe woorden valt nog af te wachten of hij inderdaad de financiële wereld een halt kan toeroepen. Zo’n manoeuvre veronderstelt een kritische houding tegenover Duitsland en de EU. En of Hollande hiertoe in staat is, weet niemand.

Hij kan zich tenslotte op geen enkele uitvoerende functie van formaat beroepen, behalve de functie van partijvoorzitter van de PS. Hij oefende geen ministeriële functie uit, in tegenstelling tot de vorige PS-kandidate Ségolène Royal (onder president Mitterrand). De verwachtingen staan in elk geval hoog gespannen. Opnieuw, zoals in 2007, worden grote veranderingen beloofd, ditmaal door links.

Hoe komt het dat het politieke centrum leegloopt? Toont de uitslag de nederlaag van Bayrou alleen, of is er meer aan de hand?

Bayrou liet een steek vallen toen Frankrijk opgeschrikt werd door de moordenaar op een scooter in Toulouse. Voorbarig suggereerde Bayrou dat die uit extreem nationalistische Franse hoek kwam. Meteen gaf hij Sarkozy’s ‘verdelende’ politiek een veeg uit de pan. De dader bleek echter een fanatieke moslim te zijn, Mohammed Merah. Een ‘gaffe’ van formaat.

Maar ongetwijfeld zijn er andere redenen waarom het politieke centrum electoraal minder oplevert. De verdwijnende middenklasse zoekt andere antwoorden op de economische en politieke crisis in Europa. Frankrijk staat dan ook, zoals andere Europese landen, op een keerpunt.

Anti-Sarkozy

En nu? De campagne was behoorlijk anti-Sarkozy, en dat is logisch. De uittredende president stond tegenover negen uitdagers. De Franse mediaregels geven aan elke kandidaat, hoe klein ook, gelijke tijd in de media. Een poging om gelijke kansen tussen kandidaten te creëren. Het leverde urenlang anti-sarkozisme op. En Sarkozy is kwetsbaar: hij won in 2007 met ronkende beloftes voor verandering, maar deed daar vervolgens bijna niets mee.

Nu begint dus een nieuwe fase in de campagne. Lukt het Sarkozy om gevaarlijk uit de hoek te komen? Kan Hollande het momentum vasthouden? Misschien wordt het nog spannend.