“Beeckman maakt haar pretentie waar: door Spinoza’s lens bekeken begrijp je meer van zijn wereld én van de onze.”    Uit ‘Trouw’  door Peter Henk Steenhuis

“Moeiteloos van Morsi naar Machiavelli”

Tinneke Beeckman: Door Spinoza’s lens. Uitgeverij Klement/Pelckmans , Zoetermeer. 232 blz. €21,50.

De schrijfster:

“Ik kan meedelen dat ik schoenmaat 38 heb en graag aardbeien lust.” Dit schrijft de filosofe Tinneke Beeckman (1976) over zichzelf op haar website. Beeckman werkt als postdoctoraal onderzoeker voor het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen, en publiceerde over Nietzsche, Darwin, politieke filosofie en globalisering. Juist die combinatie van filosofie en actualiteit valt op als je haar site bekijkt, en haar blogs leest. Zo schrijft ze deze week over Morsi en Machiavelli. “Het Egyptische scenario leest eerder als een toepassing van enkele beschouwingen uit Machiavelli’s werk. Wil je macht? Beknot de vrijheid in het binnenland en verzeker je van steun uit het buitenland. Handel vanuit angst. Kaap het vrijheidsideaal van de bevolking. Presenteer jezelf als trouw gelovig, dus moreel superieur: je beleidsdaden blijven buiten schot.”

Haar onderwerp, Spinoza

“Als ik schrijf – over welk onderwerp ook – heb ik vaak het gevoel dat Spinoza bij me aan tafel zit. Als ik rondkijk, dan lijkt het alsof ik de wereld nu anders zie, sinds ik Spinoza begon te lezen.”

Zo begint Tinneke Beeckman haar voorwoord van het boek ‘Door Spinoza’s lens’. Een betere aanbeveling om een boek over een oude filosoof te gaan lezen, is er niet. De afgelopen twintig jaar is filosofie populairder geworden in de journalistiek. Het tijdschrift Filosofie Magazine bestaat twintig jaar, en ook Trouw besteedt nu al een paar decennia structureel aandacht aan filosofie. Een filosofisch televisieprogramma als ‘Het Filosofisch Kwintet’ met presentatrice Clairy Polak en filosoof Ad Verbrugge bevestigt deze trend. Dat is een goede ontwikkeling – nee, dat kan goed zijn, mits de filosofie goed gebruikt wordt. Maar vaak functioneert een wijsgeer als een verborgen argumentum ad ver- ecundiam (beroep op autoriteit). Er wordt een actuele zaak uiteengezet, er wordt een lastige zinsnede van een wijsgeer uit de kast getrokken, die vanwege zijn gewichtige naam de zaak zou verklaren maar die goed beschouwd het probleem alleen maar lastiger maakt. Een filosoof verheldert een debat wanneer zijn woorden werken als een lens waardoor we scherper gaan zien. Vandaar dat de titel ‘Door Spinoza’s lens’ ook uitstekend gekozen is. Vraag is natuurlijk: maakt Beeckman haar uitgangspunt waar?

Mooiste zin

‘Op welke manier ben je aangetast als iemand kritisch je ideeën in vraag stelt?’ Het gaat me hier nu niet om de inhoud van de zin, maar om de stijl. Beeckman schrijft eenvoudig en kraakhelder, zonder haar Vlaamse wortels te verloochenen. Ik ken gerenommeerde Vlaamse filosofen, die onzeker zijn geworden over hun schrijfstijl, omdat hun Nederlandse redacteuren hun tekst verhollandsten. Dat de licht Vlaamse toets bij Beeckman gehandhaafd blijft, is waarschijnlijk te danken aan de uitgever. Helaas vallen er op de pagina’s volgend op de mooie zin te veel fouten aan te wijzen om de uitgever te overladen met lof.

Reden om dit boek niet te lezen:

Als je niet constant de tekst kritisch in vraag stelt, en even afgeleid bent, stuit je ineens op zinnen waar je weinig grip meer op hebt. In het stuk over seksualiteit kwam ik mijzelf tegen bij de zin: ‘Kortom, de essentie is de begeerte om effecten voor te brengen die het zelfbehoud bestendigen’. Om die conclusie te kunnen trekken moet je wel wakker zijn. Een lens werkt alleen als je ergens nauwkeurig naar wilt kijken.

Reden om dit boek wel te lezen:

Beeckman behandelt in haar boek zes perspectieven: vrij debat en geloof, revolte en manifestatie, politiek en moraal, meditatie, Darwins evolutietheorie, en seksualiteit. De eerste drie onderwerpen komen ook bij Spinoza zelf aan bod.

Bij die onderwerpen valt op hoe Beeckman Spinoza’s tijd en denken weet te actualiseren, naar ons toe weet te halen. Zo laat ze na een heldere en korte uiteenzetting over strijd tussen de zeventiende-eeuwse arminianen en de strenge gomaristen zien dat twisten die ontstaan uit vrijheid een kleiner kwaad vormen dan het verbod op vrijheid. Dat was het geval na de staatsgreep van Prins Maurits van Oranje in Nederland die de dood van Johan van Oldenbarneveldt tot gevolg had; dat is bij ons eveneens het geval, als de vrijheid van meningstuiting in het geding is.

Beeckman maakt haar pretentie waar: door Spinoza’s lens bekeken begrijp je meer van zijn wereld én van de onze.

Peter Henk Steenhuis, verschenen op 5 december in ‘Trouw’, p. 11.

Trouw tipt

1. Marcus Aurelius: De keizer- filosoof, Anton van Hooff

2. Door Spinoza’s lens,  Tinneke Beeckman

3. Seneca: De lengte van het leven,  
Vincent Hunink (vert.)

4. Denken: Het leven van de geest,  
Hannah Arendt

5. Reflecties op het Joodse vraagstuk, 
Jean-Paul Sartre

De recensent verwijst naar deze website, “over mij“, naar mijn artikel “De Machiavelli in Morsi“.

Andere recensies staan ook op mijn site.