Dit opiniestuk verscheen op zaterdag 22 december in NRC Handelsblad. Ik bespreek Gérard Depardieu’s plan om zich in België te vestigen.

“Gérard Depardieu wordt binnenkort misschien mijn landgenoot, een Belg. Hij woont al in België. Hoe ik me er bij voel? Die Fransen hoeven niet te zeuren, want eigenlijk hoeft Depardieu’s verhaal niemand te verbazen.
Het past perfect in het politieke failliet van rechts én links als het over Europa gaat.  Dat is waarschijnlijk het echte drama.  Zo verdedigt Gérard Depardieu zijn vrije keuze ook: “Ik ben een Europeaan”. Met die zin vat hij dus niet alleen zijn situatie, maar die van de Europese Unie samen.  Valt hem dan veel te verwijten? Neen.

Fransman in Wallonië
Depardieu wil belastingen ontvluchten en verhuist naar Néchin, een Waals gehucht vlak over de Franse grens. Meteen ontstaat een politieke storm van verontwaardiging. Hij krijgt geen krediet van de eerste minister, Ayrault, die hem ‘minable’ (‘ellendig’ of ‘meelijwekkend’) noemt. President Hollande wijst op de ethische plicht om bij te dragen. Een Franse politicus wil hem de nationaliteit ontnemen, een felle stelling die strikt gezien geen kans maakt. Maar het conflict escaleert. Depardieu wacht wellicht niet tot iemand actie neem. Hij is totaal gedegouteerd, en wil misschien zelf afstand doen van zijn Franse nationaliteit.

Rechts in Frankrijk

Depardieu zelf is politiek gezien rechts. Maar toch weerspiegelt zijn houding de toenemende spanning tussen onverzoenbare rechtse posities: tussen een conservatieve voorliefde voor traditie enerzijds en een moderne hang naar geld anderzijds. Traditioneel staat ‘rechts’ voor trouw aan de natie en de gemeenschap. Dat rechts heeft een precieze kijk op moraal, dus ook op financiële bijdragen. Verhuizen voor fiscale redenen vindt dan geen genade.  Anderzijds staat de huidige rechtse ideologie steeds meer in het teken van een ongegeneerd streven naar winst. Elk individu heeft dan op elk moment het volste recht om de meest voordelige keuze te maken. Zelfs al betekent die keuze een verandering van nationaliteit. Depardieu slaat die weg in.

Filmgeschiedenis

Nochtans toont Depardieu’s carrière een indrukwekkend stuk Franse geschiedenis, alsof hij ‘rechts’ is in de eerste betekenis.  Zo schittert hij in Truffauts  “Le Dernier Métro” , een film over een joodse theaterregisseur die onderduikt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij kreeg de titeltrol in “Fort Saganne” over Frankrijks Algerijnse verleden. In de cultfilm “Les Valseuses” doorkruist hij als een jong werkloze samen met zijn vriend Frankrijk. Overal ridiculiseren ze de brave burger. Later speelt Depardieu literaire figuren, zoals Rostangs Cyrano de Bergerac.  Depardieu verbeeldt ook Alexandre Dumas’ helden, zoals ‘Le comte de Monte-Cristo’ en de musketier Porthos. De acteur heeft als ‘gourmand’ ook restaurants en ondernemingen. Kan iemand meer Frankrijk vertegenwoordigen? Nu blijkt dat Depardieu niet voor een trouw aan Frankrijk, maar voor winstbejag zonder vaderland kiest.  Maar ideologisch rechts heeft de strijd om de natie allang verloren.

Verdient Depardieu dan zoveel kritiek? Ik denk het niet. Tenslotte past zijn houding gewoon binnen het Europese klimaat: Europa als vrije zone voor kapitaalkrachtigen.

Links beleid 

En hebben linkse politici niet evengoed boter op het hoofd? Voormalige president Mitterrand, zijn eerste minister Rocard, voormalige eerste minister Jospin en de huidige president Hollande hebben het competitieve Europa mee georganiseerd. Franse socialisten legden een Frans ‘neen’ tegen de Europese grondwet in 2005 naast zich neer. Natuurlijk staat een eengemaakt fiscaal beleid en een socialer model al langer  op hun agenda. Maar wanneer komt dat er? Voorlopig blijft het sociale Europa een schim. Ten tweede heeft de linkerzijde het politieke belang van culturele verankering even goed veronachtzaamd. Sinds de jaren ’80 benadrukken sociaaldemocraten vooral het sociaaleconomisch beleid. Met belastinggeld voeren ze een politiek van sociale herverdeling: huisvesting, ziekteverzekering, werkloosheid, onderwijs. Maar welk cultureel beleid voeren ze? Werd de Franse cultuur niet vereenzelvigd met een ver verleden, met een voorbije Franse natie?

Waarover klagen de Fransen dan? Dat iemand beter dan wie ook de morele code van vandaag begrijpt? Die is eenvoudig: “le fric, rien que le fric.””

Diezelfde dag had Werner Trio in het radioprogramma ‘Trio‘  op Klara een gesprek met Rik Van Cauwelaert en Christ’l Joris. Rik Van Cauwelaert verwijst naar deze tekst over Depardieu wanneer hij het heeft over Europa. Van Cauwelaert geeft ook andere boeiende inzichten mee, over de oorsprong van de Europese Unie en over het democratische deficit.  De uitzending is zeker de moeite.