‘Slaven van schuld’ – Column DS 25 maart 2013
Deze column verscheen in De Standaard.
Europese burgers zijn schuldenaars geworden van een schuld, waarvan niemand nog weet of die kan worden ingelost. Die schuld heeft niet alleen financiële, maar ook ingrijpende politieke gevolgen. Wat doet al die schuld met de idee dat we vrije burgers zijn? Schuldenaars zijn niet vrij. Ze beslissen niet over hun eigen lot. Ze beschikken niet over hun eigen middelen.
Als burger van een land deel je in de staatsschuld. Je wordt ermee geboren en de schuld zal jou overleven. Wat dan nog, zou je denken? Maar de huidige schuldencrisis heeft toch twee andere dimensies: een morele en een politieke.
Financiële schuld suggereert een morele schuld, want er is een fout. De schuldenaar gaf te veel geld uit. De Grieken, bijvoorbeeld, leefden boven hun stand. De crediteur krijgt dan een recht op lijden. Niet jammeren, besparen! Maar zelfs na een morele fout zou een financiële schuld vereffenbaar moeten zijn: je betaalt, en dan ben je verlost.
Alleen is dat niet het geval: Griekenland heeft geen vooruitzicht op een nakende verlossing. Bovendien is de ongelijktijdigheid van financiële schuld moreel onrechtvaardig: volgende, onschuldige generaties betalen voor het geld dat Griekenland tien jaar geleden te veel leende. Nu bespaart Griekenland zich kapot en heeft het waardevolle bezittingen aan braderieprijzen verkocht. Niet aan Griekse of Europese privé-investeerders, maar aan Chinese of Arabische speculanten.
Schuld domineert sinds eind 2009 de Europese topbijeenkomsten. Welke oplossingen zijn er voor noodlijdende landen? Mogen regeringen meer geld uitgeven of alleen besparen? Wie heeft zeggenschap over begrotingen: nationale parlementen of commissies? Welk land behoort op termijn nog tot de eurozone? Ook oorlog, dat andere recente Europees thema (in Mali, Syrië), leidt opnieuw tot schuldenkwesties: wie gaat dat betalen?
De financiële schuld wordt een politieke schuld: de ‘noodtoestand’ vraagt om meer politieke macht. Europa is een monetaire unie, maar geen politieke, sociale of fiscale. Bevoegdheden overdragen is dus nodig om de munt te redden, klinkt het. Nationale politici staan steeds meer macht af aan supranationale commissies en instellingen. De ‘troïka’ (het IMF, de Europese Centrale Bank en de Europese commissie) regelt de opduikende schuldcrisissen. Zij legt een beleid op dat het failliet van banken en van staten moet voorkomen. Niet jammeren, zwijgen en vooral uitvoeren!
Hier wordt schuld een democratisch probleem: is deze politieke overdracht een eerlijk contract? Maakten burgers in het stemhokje de keuze om hun politici van beleid te ontslaan? Kozen ze voor een technocratisch supranationaal bestuur dat besparingen eist én bail-outs regelt ten voordele van speculerende schuldeisers? Door die regelingen verlegt de huidige schuldencrisis een deel van de politieke macht van burgers (schuldenaren) naar schuldeisers (internationale investeerders, zoals China, Rusland, Saoedi-Arabië, Qatar).
Door de groeiende schuldenberg moeten burgers meer politieke macht afstaan, terwijl de voorgestelde oplossingen de crisis doen toenemen. Hoe kunnen burgers binnen die logica hun afgestane politieke macht herwinnen?
De omvang en de verwoestende effecten van de schuld gaan voorbij aan linkse of rechtse partijen. Wie in Frankrijk voor de linkse Hollande stemde is elke illusie kwijt: hij voert op Europees vlak geen ander beleid dan Sarkozy.
De schuldencrisis gaat zelfs voorbij aan de kloof tussen werkgevers van kleine bedrijven, werknemers en werklozen. Allen kennen ze de nadelen van deze crisis: 99% ondergaat de crisis; 1% wordt er rijker van.
Heeft 99% van de bevolking niet het recht om dit systeem ter discussie te stellen? Ze moet tenslotte de politieke, economische en zelfs morele gevolgen dragen van veranderende spelregels en in wezen ondemocratische contracten, die haar tot een schuldenaar reduceren.
Ik geef een lezing over ‘schuld’, volgende zaterdag in Leuven. Ik reageer in een apart bericht op enkele interessante kritische reacties.
Tinneke Beeckman 
De vraag voor mij blijft waar het allemaal begint ? Als ik in het boek van Achterhuis over de schaarste lees over eigendomsrechten volgens Locke, de mimetische beheerte van Hobbes, de ment enzovoort… Is het over de hele lijn duidelijk dat de mensheid steeds weer op zoek gaat naar manieren om aan individuele materialistische behoeften te voldoen. Ik heb het gevoel dat de politiek uieindelijk daarrond draait : op basis van specifieke wegen aan de materialistische behoeften voldoen, in mindere of meerdere mate rekening houdend met het algemeen belang. Als rode draad van diegenen die in belangrijke mate het algemeen belang nastreven, volgens mij overigens een zeer nobele ingesteldheid, zien we dat zij de materiele verlangens van zoveel mogelijk mensen proberen tegemoet te komen. In ons weinig hierarchisch westers model is ook daarvoor erg veel kapitaal nodig. Dit kapitaal wordt verondersteld door de bancaire sector te worden voorzien. De doordeweekse bancaire sector kan mi al talloze jaren aan deze vraag naar kapitaal niet meer voldoen. Hierdoor is meer en meer een evolutie ontstaan naar derivaten, welke door een soort hefboomeffect op basis van wiskundige modellen hun kapitaalbuffers dienden an te sterken. Scholes van de formule black en scholes kreeg er in 1997 zelfs de nobelprijs economie voor. Dit model blijkt nu echter niet houdbaar omdat het vooral luchtbellen creeert en mi alleen functioneerde omdat er de voorbije 15 jaar steeds maar meer geld is gedrukt. Bijna alle grote crisissen, zeker van de voorbije 2 decennia, zijn een gevolg van het spaak lopen van dit model, waarbij hefboomfondsen explodeerden. Het is mi daarom al te makkelijk van hier de financiele sector met de vinger te wijzen. Ze zijn veeleer een instrument van de idealisten die nog steeds geloven dat de wereld voor iedereen gelijk kan zijn. De enige waarheid die overeind blijft is dat dit ideaal keer op keer op de grenzen van de hefboom botst, welke uiteindelijk niet meer doet dan geld veranderen in lucht. Misschien lokt dan het communisme van Marx, maar we weten ook hiervan dat het uiteindelijk alleen dient tot enorme rijkdom van de enkelingen die aan de macht zijn. Of misschien zullen we het geld moeten afschaffen, Tinneke ? Maar zal dit de mimetische beheerte stoppen ? Het zijn de mensen zelf denk ik dan …. Is het dan toch allen tegen allen ?
beste
Idd, we zitten in een schuld- of kredietgedreven financieel-economisch systeem. Een dat onherroepelijk leidt tot het soort domme crisissen waar we nu mee te maken hebben (Kondratieff). Dom omdat er een eenvoudige manier bestaat om haar te bezweren: binnen bepaalde perken en limieten ‘schuldloos’ geld creëren (deficit monetisation door onafhankelijke centrale banken). Daarmee financier je significante belastingverlagingen en investeringen. Terzelfdertijd verhoog je de rente (de schuldenberg moet immers afgebouwd worden, niet verder opgebouwd, zoals iedereen lijkt te proberen bewerkstelligen). Maar dit vereist dat je buiten het systeem denkt én handelt. Iets wat beleidsmensen en zelfs (mainstream) economen eenvoudigweg niet kunnen (Kondratieff is nog altijd een outcast: de economie wordt nog altijd gezien alsof het een soort van stabiel zonnestelsel zou zijn). Ze, inclusief hun denken, worden beheerst door het systeem ipv het te controleren. Maw: er zit niemand in de cockpit. De trein rijdt zichzelf. De vernieling in.
Bekijk de schuld ook eens vanuit het systeem van de ‘nationale rekeningen’, zeg maar de boekhouding van een land. Er zijn drie partijen in de nationale economie: de overheid, de privésector (bedrijven en gezinnen) en het buitenland. Zij werken als communicerende vaten: een surplus bij een sector is slechts mogelijk als de anderen een tekort boeken. De overheid heeft een enorm tekort. Waar is dat geld naar toe gegaan ? Het is aannemelijk dat dit grotendeels naar de private sector is gegaan. De staat heeft geld uitgedeeld (lonen, subsidies, openbare werken,..). De ontvangers hiervan hebben dit weer deels uitgegeven bij de bakker, de supermarkt, etc. Het resultaat is het grote financieel vermogen van de privésector (en zeker niet enkel bij de 1%). In België staat er bvb bijna evenveel op spaarboekjes als het bedrag van onze staatsschuld. Het zijn elkaars spiegelbeelden. De staat probeert nu om een deel van dit vermogen te recupereren, door meer inkomsten te boeken en minder uit te geven. Conclusie: de schuld is niet iets dat door de 1% is opgelegd aan de 99%, maar het is een mechanisme dat enorm veel rijkdom naar de burgers heeft doen vloeien in het verleden. We hebben een arme staat en rijke burgers.
Waarom is er zoveel schuld? Uitgelegd in een video van een paar minuten:
De “banking scam” blijkt groter dan de ponzi fraude van Bernard Madoff:
http://langleveeuropa.nl/2012/09/de-schuldencrisis-de-schuld-van-de-europese-centrale-bank/
The money masters documentary: http://youtu.be/HfpO-WBz_mw