Op 4 april geef ik de lezing ‘Onaflosbare Schuld?‘ in Maastricht (Studium Generale van de Universiteit van Maastricht).

De lezing ligt in het verlengde van mijn column over Schuld. Het thema hangt samen met de ‘maand van de filosofie’.

Ik begon na te denken over Spinoza’s houding tegenover schuld. Waarom?

Spinoza is een filosoof van de zeventiende eeuw. Dat is juist de periode waarin politieke filosofen de relaties tussen burgers en staat opnieuw willen denken, los van een goddelijke orde, en dus los van een schuld (erfzonde).

Maar tegelijkertijd ontstaan nieuwe vormen van schuld, namelijk door ontstaan kapitalisme, accumulatie van geld, nieuwe productiemiddelen, arbeidsrelaties, maar ook investeringen (nieuwe financiële producten). Kapitalisme begint dus schijnbaar aan het einde van een schuld, maar introduceert nieuwe vormen van schuld.

Spinoza is ook een vroege voorstander van democratie.  Hij verbindt een voorkeur voor democratie op politiek vlak, met een filosofie waarin schuld geen plaats heeft. Meer nog, het lijkt in het democratische belang te zijn dat burgers geen schuldenaars zijn.

Wat is dan zijn analyse van democratie en schuld? Kan je er iets uit afleiden over het ‘nieuwe’ van deze tijd’?