De seculiere staat – Column DS, 10 juni
Mijn column is een uitgebreide versie van ‘Neutraliteit is geen atheïstisch project‘. De respons op die tekst was zo overweldigend, dat ik het thema hernomen heb.
“Waarom is de seculiere staat zo belangrijk? Omdat ze de meest vreedzame oplossing biedt voor botsende godsdienstige meningen. De seculiere samenleving is geen atheïstisch project, maar precies een manier om recht te doen aan de pluraliteit van visies.
Seculier betekent dus niet dat elke burger atheïst moet worden. Wel dat elke burger zich naar anderen toe in eerste instantie als medeburger bepaalt, dan pas als gelovige of ongelovige. Eeuwenlange godsdienstconflicten in het Westen hebben geleerd dat wie zijn gelovige identiteit eerst plaatst, in conflict komt met anderen: de strijd om de Ware Boodschap wordt vroeg of laat gewelddadig gevoerd.
De bedoeling van Verlichtingsdenkers is precies om een politiek model te hebben waarin de politieke strijd niet over de goddelijke Waarheid gaat. Politieke conflicten zijn eigen aan een gezonde democratie, waarin ‘linkse’ en ‘rechtse’ tegenstanders discussiëren over hun visie op het algemeen belang. Maar geen partij claimt een absolute waarheid.
Onlangs werd de spanning tussen katholieken en vrijzinnigen met een zekere neutraliteit van de overheid besloten. De wederzijdse afkeer tussen beide groepen flakkert in sommige opiniestukken op: sommige katholieken vinden strijdvaardige vrijzinnigen sektarisch, terwijl sommige vrijzinnigen gelovigen reactionair vinden. Maar die vroegere tegenstelling doet er niet meer toe, aangezien beide groepen, de gelovigen én de ongelovigen, zich in eerste instantie burger verklaren.
In een seculiere samenleving is geloof dus niet geheel verdwenen. Je kunt naar solidariteit streven, bijvoorbeeld, vanuit christelijke naastenliefde. Dat is geen enkel probleem. Maar dan streef je naar solidariteit met je medemens als burger — ongeacht geloof, geslacht, kleur of politieke voorkeur — niet alleen met geloofsgenoten. Ons sociaal systeem berust dan ook niet op vrijwillige schenkingen aan wie je uitkiest. Neen, je betaalt belastingen en de staat herverdeelt neutraal: elke burger geniet voordelen los van zijn of haar geloof.
De vraag in onze ‘multiculturele’ samenleving is dan: kunnen we nog van mensen vragen dat ze zich vooral burger voelen van een samenleving? Of willen ze zich altijd en overal als gelovige manifesteren? Aanvaarden alle inwoners van dit land de grondwet, de democratisch gestemde wet, als grond van het recht, of beschouwen ze Gods woord als fundament van de rechtsstaat? Dat is de kernvraag van een seculiere staat.
‘Gelijkheid voor iedereen’ betekent niet dat ieder het recht heeft zelf de basis van zijn recht te kiezen. Onvermijdelijk kiezen sommigen dan voor één of ander boek met Goddelijke Revelaties als enige bron van recht. Maar dan verlaten ze het pad van de Verlichting: niet God, maar de mens creëert het kader voor een politieke gemeenschap. En in die gemeenschap ben je, aldus Verlichtingsdenkers, in eerste instantie burger, niet atheïst, katholiek, moslim, jood of boeddhist.
Los van hoofddoeken of andere discussies is de fundamentele logica van een seculiere staat best voor alle burgers duidelijk: de politieke pluraliteit speelt zich af binnen een grondwettelijke kader dat door en voor de mens is gemaakt. Dat is de boodschap van de Franse Revolutie in 1789 en van de Amerikaanse grondwet van 1776.
Wie het recente boek van socioloog Bilal Benyaich leest over de toenemende, radicaal antidemocratische invloed van Saudi-Arabië op westerse moslims, beseft dat dit een ernstige kwestie is: met democratische middelen (het ‘recht op godsdienstvrijheid’) wordt een antidemocratisch programma opgezet (de Wet van God als enige geldige wet). Die problematiek kan best in alle openheid worden besproken. Bezorgde stemmen in het debat kunnen niet worden weggezet als ‘bange, blanke, getraumatiseerde mannen’.”
Het boek van Benyaich heet ‘Islam en radicalisme bij Marokkanen in Brussel’ (Van Halewyck) en ligt pas in de boekhandel.
Mijn tekst ‘Neutraliteit is geen atheïstisch project’ verscheen ondertussen in de nieuwsbrief van Liberales.
In de vorige post, ‘Godsdienstoorlogen en de Verlichting‘, geef ik enkele gewelddadige momenten in de westerse geschiedenis voor de Franse revolutie. Uiteraard zijn er nadien nog gewelddadige oorlogen geweest. Voor mijn analyse van nieuwe oorlogen in een geglobaliseerde wereld, versus de logica van ‘klassieke’ oorlogen tussen natiestaten, zie mijn post over Mary Kaldor, en mijn column. Die schreef ik naar aanleiding van de Europese, geradicaliseerde Syriëstrijders. Identiteit, ook de religieuze identiteit, geven nieuwe wendingen aan internationale relaties, die steeds meer het binnenland beïnvloeden. Over het gebrek aan visies op identiteit bij vooral linkse partijen, schreef ik een tekst voor Policy Network.
Wat de Tweede Wereldoorlog en de holocaust betreft, werk ik aan een tekst over ‘Hannah Arendt’, de geslaagde film van Margarethe von Trotta.
Tinneke Beeckman 
Het is met groot genoegen dat ik uw column gelezen heb. De discussie rond hoofddoeken gaat inderdaad voorbij aan het feit dat neutraliteit onze oplossing is voor de godsdienstoorlogen, waarvoor men langs moslimzijde nog altijd denkt dat het uitmoorden van de tegenstander de beste oplossing is. Het is spijtig dat de link met de godsdienstoorlogen zo weinig gemaakt wordt. Proselitisme is tegen onze beleving van vrijheid van godsdienst.
Persoonlijk heb ik ook mijn bewijs uit het ongerijmde tegen de hoofddoeken. Laten we even onderstellen dat iedereen verplicht zou zijn om een hoofddoek te dragen volgens zijn ‘religieuze’ overtuiging. Zou dat een stap vooruit zijn voor een vlotte samenleving? Ik denk het niet. Ik denk dat men zeer snel zou zeggen: “Weg met al die hoofddoeken!”.
Toch Tinneke, het is pas na het hoofddoeken debat dat ik de term “radicale atheïsten” las/hoorde. Ik heb er nog steeds geen beeld bij.
In mijn ogen zijn dat mensen die vinden dat elk uiterlijk kenmerk van behoren tot een bepaalde godsdienstige groep moeten verboden worden en dat godsdienst beleid moet worden in achterkamertjes. Meestal gaat het dan enkel over islamitische kenmerken. Nog nooit horen roepen over kruistekens of keppeltjes of pagan symbolen bijv.
Onlamgs plaatste ik deze tegel op Facebook:
ZIJN DE GODSDIENSTOORLOGEN AFGELOPEN?
Een cruciale vraag inzake het debat over de toestroom van mensen naar NL / de EU: zijn de reeds 1000-den jaren voortslepende godsdienstoorlogen tot een einde gekomen? Als je denkt “ja, dat was iets van de middeleeuwen, dat ligt achter ons” dan kan ik mij goed voorstellen dat je heel anders tegen de huidige stroom mensen aankijkt die koste wat kost de EU in willen, en ze voornamelijk ziet als onschuldige mensen die de ellende achter zich willen laten en hun leed ziet als leed van individuen die slachtoffer zijn omstandigheden die ver buiten hun invloedssfeer liggen.
Als je denkt “nee, de godsdienstoorlogen zijn nog aan de gang” (en dat denk ik) dan komt de toestroom van mensen in een heel ander perspectief te staan. Ik weet dat er tussen landen vredesaccoorden en niet-aanvalsverdragen zijn, maar is dat ook het geval m.b.t. “de grote 3” islam, christen- en jodendom? Hebben zij, de instituten, ooit hun (ideologische) twisten officeel beëindigt? Voor zover ik weet niet, en bovendien kun je je afvragen of de definitie van oorlog (kortweg: gebruik van geweld) eigenlijk wel volledig is en aangevuld moet worden met het stelselmatig frustreren, ontregelen, ontwrichten en afwijzen van de maatschappij van een land.
Naar mijn overtuiging zijn de godsdienstoorlogen verre van afgelopen, daar zijn niet alleen erg veel aanwijzingen- maar ook redenen voor, en als je het in dat perspectief bekijkt komen veel actuele ontwikkelingen en problemen in een heel ander daglicht te staan. Nu wil ik niet gaan beweren dat iedereen bewust bezig is met een individuele oorlog, maar ik raak er wel meer en meer van overtuigd dat expansie en het veroveren van gebied en het uitbreiden van macht en invloed het uiteindelijke doel is van nogal wat ideologieën en dat ook aldus besloten ligt in hun heilige spoorboekjes en betreffende leiders dat desnoods ook over de hoofden- en ten koste van hun eigen volgelingen in de praktijk brengen.
En zo kijk ik dus zeker tegen de huidige situatie aan; de reeds eeuwen durende oorlog tussen de islam enerzijds en het voormalig christen- en jodendom (thans het democratische westen) anderzijds, woekert voort; in een andere vorm weliswaar, maar toch, het woekert voort, m.i. bij gebrek aan beter in de vorm van zoveel mogelijk ontregelen en ontwrichten, frustereren en uitputten. Daarbij is het natuurlijk van groot belang vast te houden aan de eigen cultuur, gewoontes en normen en waarden, want anders los je op in die van je tegenstrever en dan is je kans verkeken. Als je de zaken zo beschouwd worden de moeizame integratie, de buitenproportionele vertegenwoordiging in vervelende statistieken en zo voort erg makkelijk te begrijpen, en als je de verdere belasting (ontwrichting) die grote groepen nieuwkomers meebrengen voor onze maatschappij in dat zelfde kader plaatst, dan wordt het een zeer verontrustende situatie, die, nogmaals, m.i. desnoods over de hoofden- en ten koste van hun eigen volgelingen, die daar deels wel, en deels niet bewust van zijn, wordt gecreëerd. En dat we met een zeer religieuze toestroom te maken hebben blijkt niet alleen uit de kledij, maar ook uit het Allah Akbar geschreeuw en het weigeren van voedselpaketten die niet Halal zouden zijn. Het uitblijven van hulp van steenrijke islamitische landen en hun weigering hun geloofsgenoten binnen te laten wijzen in de zelfde richting: het zonder scrupules overbelasten en ontregelen van het westen met als doel het westen voor de zoveelste keer in de geschiedenis van 1000-den jaren te veroveren en te onderwerpen. Het leed van individuen speeld daarbij geen enkele rol, “want in de hemel zal alles weer goedkomen” zo redeneren de geestelijk leiders van instituten die strategieën uitzetten die 100-den jaren en meer mogen beslaan. Tijd is voor hen die in het eeuwige leven geloven of pretenderen te geloven een marginaal begrip, het gaat ook bij hen (heel Darwinistisch) om het overleven van hun soort (ideologie).
Eén bemerking: “Alle Belgen gelijk voor de Wet” betekent niet dat ale Belgen gelijk zijn, maar dat ze voor de rechtbank (“voor de Wet” gelijkmatig worden behandeld, en niet volgens stand zoals in de feodaliteit waar bv. de stand bepaalde hoe je geëxecuteerd werd bij zware misdaad: de adel met het zwaard, gewoon volk werd opgehangen. Dit soort ongelijkheid wordt door onze Grondwet onmogelijk gemaakt. Maar nergens bedoelt dit grondwetsartikel dat alle Belgen gelijk zijn. Daarom dat de godsdienstvrijheid of de gelijkwaardigheid van de vrouw in aparte artikels moest gegoten worden.
Voor de rest helemaal akkoord.
Geachte mevrouw Beeckman
heel eenvoudig, ik ben het helemaal eens met U.
hartelijk
Bruni schreef:
“Meestal gaat het dan enkel over islamitische kenmerken. Nog nooit horen roepen over kruistekens of keppeltjes of pagan symbolen bijv.”
Dat is een beetje kort door de bocht! Het is nog niet zolang geleden dat er bij ons een campagne geweest is om kruistekens te verwijderen uit openbare gebouwen, zoals bv. de gerechtshoven. Verder waren er vroeger veel “protestantse” landen waar het voor katholieke priester verboden was om op straat te komen in soutane.