Je ontspannen vergt een inspanning

“Vakantie: rust, ontspanning, afleiding. Dagenlang eindelijk kunnen doen wat jij wilt, na een jaar hard werken. Vakantie: ongebreideld surfen op internet, helemaal ontspannen met een tablet in een ligstoel. Dat lijkt me echt een slecht idee.

Sociale media, internet, iphones, ipads, gsms verstoren voortdurend de aandacht. Voor veel mensen is het een gewoonte geworden: een artikel lezen, ondertussen nog even een op een site van sociale media langsgaan en een nummer beluisteren. Sommige studenten schijnen zo colleges te volgen: terwijl de prof doceert, consulteren ze hun facebook-pagina, typen ze sms’jes of checken ze even hun mails.

Maar er duiken steeds meer ernstige vragen over de deugdzaamheid van die internet-levensstijl op. Neuropsychiater Manfred Spitzer raadt in zijn recente boek ‘digitale dementie’ computergebruik bij jonge kinderen af omdat het hersenontwikkeling zou beschadigen. Voor jongeren draagt internet niet veel bij: je kan op internet slechts bijleren als je al een behoorlijke kennis hebt.; je kan je maar oriënteren als je oriëntatiepunten hebt. Het veelgeroemde ‘multitasken’ blijkt slecht voor het concentratievermogen. Niet verwonderlijk dat kinderen aandachtstoornissen hebben, in dit hectische tijdperk krijgen hun hersenen geen rust. De wereld wordt digitaler en kinderen moeten daarop worden voorbereid, maar dat doe je volgens Spitzer dus best niet door kinderen een iPad te geven. Integendeel. Ik ben geen neuroloog, en kan Spitzers werk niet beoordelen. Ervaring als lesgever heeft me wel geleerd dat jonge universiteitsstudenten inderdaad verrassend slecht zelfstandig onderzoek kunnen voeren via het internet tenzij ze al een breder denkkader hebben meegekregen. En dat voortdurende wisseling van aandacht het denkvermogen in werkelijkheid hindert, lijkt me ook logisch. Wie efficiënt wil denken moet dus regelmatig off-line.

In een tijd van efficiëntie, investering, productie, opbrengst lijkt geen goed zo schaars als stilte. In een tijd van afleiding en ontspanning lijkt geen kracht zo nodig als zelf kunnen beslissen waar je je mee wil bezighouden. En dat kan je pas als je geest scherp werkt, dus als je je concentratievermogen voldoende oefent zonder de hele tijd lastig te worden gevallen door indrukken van buitenaf. Dan pas kan je vrij kiezen wat je wilt. Wat jij wil. Niet je tijd verliezen met waar je vrienden zich druk over maken, wat de gewone media uitkiest als debat van de dag of wat een bedrijf je wil verkopen. Want facebook en google zijn vooral commerciële organisaties, die gebruikers zien als consumenten.

Je kan dus best ophouden met na te gaan of je wel ‘geliked’ wordt, of jouw vakantiebestemming even leuk is als die van anderen. Je eigen weg vind je niet door je te vergelijken met anderen.

Dagenlang offline was ik tijdens een tiendaagse mediatiecursus. Tien dagen lang, tien uur per dag mediteren. Tien dagen geen gesprek, geen radio, televisie of internet. Tien dagen lang stilte. En tegelijk richt je je geest de hele tijd op je lichamelijke gewaarwordingen. In zo’n meditatiehal lig je dus niet wat uit te rusten, maar voel je je geest helder en scherper juist worden. Dreigt de verveling dan niet toe te slaan? Geen ogenblik, want je geest staat nooit stil. Je leert niet alleen het plezier, maar ook de bevrijding van andere ijkpunten buiten jezelf. Is dat niet beangstigend, zo alleen met je gedachten? Die ervaring kan inderdaad beangstigend zijn, maar weten dat je aan jezelf werkt vind ik een geruststellende en bevrijdende gedachte.

Mijn idee van ontspanning staat dan ook haaks op muziekjes, massages, cocktails. Het mag allemaal, natuurlijk. Maar echte ontspanning betekent de aandacht te kunnen herwinnen voor wat ik wil. Dat veronderstelt een soort inspanning, maar precies om écht te kunnen ontspannen.”

 Dit artikel verscheen in ‘De Tijd’, op 23 juli 2013.

Over meditatie en aandacht heb ik het uitgebreid in mijn boek ‘Door Spinoza’s Lens‘ (Pelckmans/Klement 2012). Op deze site staat een fragment van dat hoofdstuk.

Andere ‘dadaïsten’ zijn onder meer Rik Van Cauwelaert, die vanuit zijn liefde voor boeken bezorgd is over het patrimonium. Hendrik Vos en Karel Van Eetvelt hebben over fietsen en wielrennen …