“Excellent journalistiek werk spit soms één schandaal uit. Maar af en toe zou eens iemand de bedenkelijke structuren waarin die wantoestanden gedijen moeten belichten.  Na enkele maanden de krant lezen – handel met voorkennis, fiscale fraude, belangenvermenging en achterkamerpolitiek – zou ik graag zo’n boek over ‘een zeer Belgisch schandaal’ openslaan. In die spannende turf zou de auteur beschrijven hoe en waarom vele betrokkenen zwijgen, terwijl ze elk een stukje van de waarheid kennen.

Schandaal als aanleiding voor brede analyse van een ‘cultuur’

Ik denk er aan omdat ik vorige week in Engeland de boekvoorstelling van ‘A Very British Killing. The Death of Baha Moussa’ bijwoonde.  De auteur, Andrew Williams, is hoofddocent in Warwick. Hij ontving voor het boek de ‘Orwell Prize’. De prijs bekroont een zeer goed geschreven, politiek, maatschappelijk relevant boek. George Orwell schreef zelf confronterende, literair opgebouwde werken over misstanden die het establishment liever niet ziet.

Aanleiding voor ‘A Very British Killing’

‘A Very British Killing’ beschrijft de dood van een jonge Iraakse hotelreceptionist Baha Moussa. Hij overleed amper twee dagen na zijn arrestatie door Britse soldaten in september 2003, in Basra. Zijn lijk was bijna onherkenbaar verminkt. Hoe is zo’n grove schending van fundamentele mensenrechten mogelijk? Williams interesseert zich niet alleen voor de wrede korporaal die Baha Moussa dood folterde. Hij wijst niet naar de ene rotte appel. Het echte onderwerp is de erg Britse manier om wantoestanden toe te dekken. Als iets fout gaat, nemen leidinggevende figuren hun verantwoordelijkheid niet op. Want in de gevangenis waar Baha Moussa omkwam, liepen niet alleen soldaten rond, maar ook hogere officieren, een arts en een anglicaanse priester. Een paar honderd meter verder, op dezelfde legerbasis, filmde een cameraploeg. Op papier verloopt alles nochtans correct: soldaten krijgen een opleiding, advocaten verdedigen internationale rechten, artsen leggen een eed af, priesters een gelofte.

Gewone mensen

Toch gaat het boek niet over goed of kwaad. Williams schrijft over gewone mensen. Ook bij hen verstomt de roep van het geweten snel zodra ze aanvoelen dat anderen zwijgen. De kern van het probleem is dus een brede ontkenning van de eigen rol en de angst om het eigen comfort te verliezen en de stille weigering om zich tegen onrecht te verzetten.

Wat is ‘Very British’?

Het boek houdt de Britten een spiegel voor, over wat het betekent ‘very British’ te zijn, en welk effect dat heeft op anderen. ‘Very British’ is het respect voor procedure en hiërarchie, waardoor verantwoordelijken ongemoeid blijven. Het is de verontschuldigende cultuur voor wie over de schreef gaat en de verdoken minachting voor slachtoffers van geweld. Het is een kritiekloze adoratie voor het leger; een sterk besef van klassenverschillen in de samenleving en een gebrek aan aandacht voor andere culturen. Het is de kloof tussen het beeld dat Britten van zichzelf hebben en de realiteit.  Ze beschouwen hun land als de oorsprong van de ‘rule of law’, maar ze minimaliseren hun eigen schendingen van die fundamentele rechtsregels.

‘Very British’ is ook het gebrek aan een degelijke legeropleiding: de soldaten kregen een spoedcursus over oorlogsrecht. Maar niemand ging na of ze die rechtsregels echt hadden begrepen. Toen Saddam Hoesseins leger verslagen was, werd het Britse leger politiemacht in het ‘bevrijde’ Irak. Hierop waren die soldaten niet voorbereid. De angst voor ‘insurgents’, de noodzaak om informatie te verkrijgen maakten brutaal geweld aanvaardbaar. Williams schetst dus een complex beeld van een militaire, politieke, juridische, ‘Britse’ cultuur.

Heel Brits journalistiek werk

Maar er is nog iets ‘very British’ aan dit boek waarvan Williams zich niet bewust lijkt: het feit dat het er ligt. Williams kan zich baseren op officieel vrijgegeven informatie. Hij kan vrij zijn boek samenstellen en publiceren. Hij wordt niet gedagvaard door het gerecht en hoeft niet te vrezen voor zijn academische loopbaan. Meer zelfs, hij kreeg een fantastische prijs.”