Susan Neiman

“Wie zijn je helden vandaag? Die vraag durft niemand nog te beantwoorden, aldus de Amerikaanse filosofe Susan Neiman in ‘Morele Helderheid’, een boek over ‘Goed en Kwaad in de 21^ste eeuw’. Erger nog, je kan de vraag bijna niet meer stellen. De grandeur van helden past niet meer bij deze tijd. Odysseus is zo’n held, bijvoorbeeld: eenzaam, verscheurd en verbannen. Listig en voorzichtig vecht hij tegen vijand en noodlot. Niet om zijn eigen heil, maar voor anderen. Met rustige zelfbeheersing trotseert hij de woede van zijn tegenstander.  Hij torst zijn lot zonder een zweem van slachtofferschap.

Toch zijn er nog inspirerende helden, maar je moet rustig rondkijken, weet Neiman. Laat je niet misleiden: ‘echte’ mensen zijn onvolmaakt, maken soms vreemde keuzes of hebben onhebbelijke trekjes.

Helaas lijken helden te ontbreken. De hype rond de ‘Syriëstrijders’ toont de donkere keerzijde van een wereld zonder hoopgevende voorbeelden. De Westerse leegte lijkt zo groot dat sommige jongeren die strijders zelfs om hun idealen benijden. ‘Die jihadi’s hebben nog iets om voor te sterven’, klonk het. Wat een dramatische vaststelling, want die Syriëstrijders kiezen niet voor het leven, maar voor de dood. Ze zijn bereid gruwelijk geweld te plegen, ook tegen onschuldige mensen.

Zijn er dan geen positievere verhalen? Neiman somt er enkele op. En ik dacht opnieuw aan haar werk toen ik Luke Hardings’ ‘De Snowden Files’ las.  Harding beschrijft de jonge klokkenluider Edward Snowden als een integere, briljante jongeman. Hij wou als jonge patriot zijn land dienen. Maar toen hij zag hoe de Amerikaanse regering burgers bedroog, voelde hij zich langzaamaan verplicht dat verraad aan te klagen. Zijn patriotisme bewoog hem er toe journalisten te informeren. Hij riskeerde er zijn eigen leven voor. Wanneer een Britse journalist hem vraagt naar de waarschijnlijke afloop, antwoordt de jongeman, nuchter: ‘slecht’. Snowden had net daarvoor duizenden documenten van Amerikaanse inlichtingendiensten vrijgegeven, en hij wist dat hun woede genadeloos zou zijn.

Snowden is niet gewoon een bijzonder moedige man. Hij is ook de antipode van de jihadi. Zijn motivatie is niet frustratie over zijn eigen belabberde lot. Integendeel, hij laat een lucratieve job achter. Als IT-specialist  zag zijn toekomst er beloftevol uit. Snowdens drijfveer is niet ressentiment, maar hoop.  Hij voelt geen haat of wrok tegenover een vijand, maar verbondenheid met anderen.  Hij wil zijn medeburgers waarschuwen.

Snowden zoekt ook geen macht over anderen, zoals fanatici. Hij vecht juist tegen de stille machtsgreep van de overheid over onschuldige burgers. Want het doel van de NSA is even duidelijk als beangstigend: meester worden van het internet, om baas te worden over de wereld. Hij draagt zijn lot eenzaam, zonder zelfmedelijden, zonder iets van anderen te verwachten.

Snowden respecteert vrijheid van geloof. Hij wil het leven van anderen niet vernietigen omdat ze niet dezelfde profeet hebben. Integendeel, hij wil mensen juist de vrijheden teruggeven waarop ze recht hebben. Toen Snowden nog voor de CIA werkte, lag op zijn bureau geen Bijbel, maar de Amerikaanse Grondwet. Die garandeert recht op de vrije meningsuiting en vrije pers (1st Amendment), het recht op privacy (4^e Amendment), het verbod op foltering (8^e Amendment).  Sinds ‘9/11’ (en president Bush) negeert Amerika deze principes. Obama’s beleid bracht, ondanks zijn belofte voor ‘Change’, weinig beterschap. Hardings relaas laat een wrange nasmaak achter: de grootste democratie verbant en bedreigt iemand die haar op haar principes wijst.

‘Ulysses and the Sirenes’, J. W. Waterhouse (1891).

Hoe of waar Edward Snowden zal eindigen, weet niemand. Op 1 augustus loopt zijn asiel in Rusland af en herbegint zijn zwerftocht. Het zou West-Europa sieren deze man een nieuwe thuis te bieden. Tenslotte geven zijn acties de democratische rechten en vrijheden, waar het Westen zo prat op gaat, opnieuw betekenis.”

Susan Neiman krijgt volgend jaar de ‘Internationale Spinozalens‘-prijs, uitgereikt op de verjaardag van Spinoza, 24 november.

Ik sprak over Luke Hardings boek op Radio 1, programma ‘Interne Keuken’, met Sven Speybrouck en Koen Fillet.

Over Snowdens onthullingen en privacy schreef ik de column ‘De Winston Smith in elk van ons‘ – over de link tussen George Orwells 1984 en het bespieden van burgers.