‘Onzekerheid’, column in ‘Filosofie Magazine’, Maart 2014
Het maartnummer van Filosofie Magazine is integraal door vrouwen geschreven. Daan Roovers, hoofdredacteur, vroeg me om een bijdrage te schrijven vanuit mijn ervaring als ‘filosofe’. Hoe komt het dat er zo weinig vrouwen in de wereld van de filosofie rondlopen? Dit is mijn poging tot antwoord.
“Nobelprijswinnaar en psycholoog Daniel Kahneman beschrijft de ‘illusie van validiteit’: zelfs wanneer ideeën worden weerlegd, blijft iemand aan zijn oorspronkelijke conclusie gehecht. Volgens Kahneman zijn mannen veel vaker ‘overconfident’ dan vrouwen: ze houden langer vast aan hun opvattingen dan vrouwen, zelfs al blijken die niet te kloppen.
Een onderzoek van financiën professor Odean (Berkeley) naar wie succesvol investeert in de financiële wereld toont volgens Kahneman een gelijkaardige trend: de mannelijke ‘traders’ bleken sneller overtuigd van de juistheid van hun strategieën, al waren die puur op toeval gebaseerd. Ze handelden dan ook sneller. Maar vrouwelijke investeerders kunnen dus eigenlijk veel betere resultaten overleggen dan hun mannelijke collega’s. Maar helaas beloont de samenleving vooral mensen die ‘overconfident’ zijn, zelfs al vergissen zij zich vaker. Voor twijfel, nuance, bedachtzaamheid krijg je weinig krediet.
Toen ik Kahnemans boek, Thinking Fast and Slow, las, dacht ik terug aan mijn werk als jonge onderzoekster. Toen ik deelnam aan een collegecursus, zei ik er maandenlang amper een woord. Steeds had ik het gevoel niet voldoende te weten. En de anderen – meestal mannen – brachten voortdurend nieuwe auteurs ter sprake, nieuwe teksten, nieuwe ideeën. Jaren later doceerde ik, en merkte dezelfde aarzeling bij veel vrouwelijke studenten. Onlangs sprak ik er over met een jonge studente, na afloop van een lezing die ik gaf over Spinoza. Ze voelde zich te geïntimideerd door anderen om zich in het debat te mengen. Dus kwam ze na afloop naar me toe, met uitstekende vragen en boeiende opmerkingen. “Laat je niet overdonderen”, zei ik. “Volg je eigen weg. Na verloop van tijd vermindert die onzekerheid, als je jezelf niet meer beoordeelt door je met anderen te vergelijken.”
Margaret Atwood kaartte een gelijkaardig probleem aan, tijdens een discussie met mannelijke intellectuelen over ‘een betere wereld’ in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Die avond bestempelde ze zichzelf als de ‘token woman’ van het panel – de mooiste uitdrukking voor excuustruus die ik ken. Volgens Atwood klagen organisatoren dat vrouwen niet makkelijk in het openbaar willen spreken. Vrouwen zeggen alleen maar toe wanneer ze denken dat ze precies kunnen bieden wat van hen wordt verwacht. Mannen, aldus Atwood, maken zich daar amper zorgen om. Ze aanvaarden de uitnodiging en zien wel wat het wordt.
Vrouwen lijken dus vaker te twijfelen aan hun eigen kennis en competentie. Onterecht, eigenlijk. Misschien helpt het voor hen om, met Kahneman, te beseffen dat veel mensen een slechte beoordelaar zijn van hun eigen competenties.”
Tinneke Beeckman 
Deze analyse is al wel meer gemaakt. Of ze correct is, is al een eerste issue. Zeker zijn er mannen die overconfident zijn en vrouwen die het tegendeel zijn. Even goed zijn er vrouwen die overconfident zijn en mannen het tegendeel. Of er nu meer mannen dan vrouwen overconfident zijn , is zelfs nauwelijks relevant. Relevanter wordt het al als zou bekeken worden in hoeverre standpunten van ‘minder confidente’ mensen aan bod komen in de debatten, dialogen, discussies etc wanneer er beslissingen genomen worden, die een belangrijke impact hebben op de samenleving. Daar loopt nog veel meer verkeerd. De ‘tegenstelling’ man-vrouw is eeuwenoud en in de traditionele debatten zijn de stellingen al lang ingenomen en de loopgrachten gegraven. Ontwapend wordt er toch niet meer. Het is vruchtbare discussiesstof voor debaters, maar besluiten worden toch nooit gemaakt – maw de discussie kan nog vele eeuwen mee. De relevantie blijft beperkt. Relevantie krijgt ze wel als de discussie gebruikt wordt om bv quota voor vrouwen af te dwingen – al is dat eerder een misbruik of vertekening: om ‘machtsposities’ af te dwingen – functies waar iemand onevenredig veel impact heeft op beslissingen. Discussies over deze functies zouden veel meer moeten uitgaan van diversiteit – op vele vlakken, niet enkel man-vrouw of op basis van overconfident zijn of niet. Kortom, dit artikel bevestigt hooguit een cliché, maar zou wat verder mogen gaan 😉
Soms schrijf ik niet omdat ik een ‘nieuw’ punt zou maken, wel omdat het mijn ervaring weergeeft. Dat werd me gevraagd, en dat heb ik gedaan. En ik doe het in de hoop dat andere vrouwen zich er in herkennen, en er misschien wat aan hebben. Ik heb me helemaal losgemaakt van de blik van anderen, en dan pas werd ik creatiever. Meer is het niet, maar het kan wel fundamenteel zijn.
Point taken. And appreciated. Mijn punt is echter dat niet enkel vrouwen, maar misschien meer nog filosofen een impact zouden mogen/moeten hebben op het maatschappelijk debat. Ambitie is daarvoor nodig, niet enkel stilstaan bij het heden of bij gevoelens/ervaringen – doordenken en -drijven. Maatschappelijk debat wordt tegenwoordig vooral gedomineerd door politici – waaronder vnl juristen. Het recente debat over euthanasie voor jongeren toonde nogmaals de ‘ondraaglijke lichtheid’ ervan – het toonde vooral de negatieve kanten van het door juristen zo bejubelde ‘tegensprekelijk debat’. De besluit(vorming) was ernaar. Een debat zou veel rijker, diverser moeten zijn – filosofen hebben daar nog een behoorlijke inhaalbeweging te maken… good luck …