‘Over geld en verveling’, column DS, 5 mei 2014
“Twee dingen vallen op bij deze verkiezingscampagne. Eén: de retoriek van politici draait vooral om geld. En twee: veel burgers zappen verveeld weg. Alleen door over geld te praten, raak je niet aan het politieke. Het zou moeten over de ‘polis’ gaan, over burgerzin, verantwoordelijkheid en gemeenschap.
Europa
De Europese politiek heeft het gebakkelei over geld zelden overstegen. Tegelijkertijd worden burgers steeds eurosceptischer, terwijl het doel van de Unie eenwording en vrede was. Maar sinds de eurocrisis flakkeren vooroordelen, haatcampagnes en ressentiment tussen natiestaten op.
De politieke verantwoordelijkheid voor de eurocrisis uitklaren, is belangrijker dan vage beloftes over jobs en economische groei. Daarom zou er beter een waarheidscommissie komen, zoals financieel specialist David Marsh voorstelt. Oud-politici, toezichthouders van financiële instellingen, Europese ambtenaren en werknemers van de Europese Centrale Bank worden zo verplicht om na te denken over de fouten uit het verleden. Dan geeft de EU tenminste de boodschap dat mensen hoe dan ook verantwoording moeten afleggen, ondanks het anonieme en abstracte systeem waarvoor ze werken. Zo verstevigt de Unie ook de politieke gemeenschap. Huidig kandidaat-voorzitter Jean-Claude Juncker zou dan kunnen uitleggen waarom Griekenland op basis van een valse boekhouding toch kon toetreden tot de Unie. Juncker mag dan ook eens verduidelijken hoe hij jarenlang het belang van de Luxemburgse financiële wereld verdedigde tegen een gerichte Europese fiscale politiek. Wat kan iemand als Juncker bijdragen tot een betere politieke Unie?
België
Ook in eigen land verbergen financiële kwesties belangrijke politieke vragen. Meer dan ooit maken schulden deel uit van de politiek, aangezien internationale markten het beleid financieren. De handel in schuldpapier is zeer belangrijk. Er moeten dus betrouwbare overheidsinstellingen zijn die toezien op de werking van dat financiële systeem. Bij Dexia is het daar ernstig fout gegaan. Maar de meerderheidspartijen weigerden een parlementaire onderzoekscommissie, die getuigen onder ede zou kunnen ondervragen. Hoogstwaarschijnlijk draait de belastingbetaler op voor roekeloze speculaties. Terwijl er voortdurend wordt gehamerd op de verantwoordelijkheid van elk individu, gaan diegenen die de gemeenschap opgezadeld hebben met een miljardenschuld vrijuit.
Zonder duidelijk beeld over verantwoordelijkheid, creëer je een moral hazard: wie speculeert, mag de winst houden, en kan verlies doorschuiven naar de belastingbetaler. Die logica ondermijnt niet alleen de staatsfinanciën, maar ook en vooral het idee van een samenleving.
Gebrek aan staatsopvatting in België
In België is geld zelfs een van de belangrijkste argumenten om het land samen te houden. Volgens Paul Magnette (PS) zit de centrale waarde van België in de transfers om het sociaal systeem te behouden. Uiteindelijk geeft de sociale zekerheid nog betekenis aan België. Zo’n staatsopvatting betekent het einde van een land. Reynders bevestigt de malaise als hij pestbelastingen met een gerust hart kan goedkeuren, omdat Vlaanderen er toch meer door wordt getroffen. Er is geen ‘polis’, geen gezamenlijk project. Politici moedigen burgers aan om alleen naar de uitkomst op een rekenmachine te kijken.
Balzac en Stendhal over verveling en geld
‘Enrichissez-vous’ was rond 1840 het devies van de toenmalige minister van de Franse koning-burger Louis-Philippe. Een verveelde en verdoofde bevolking werd aangespoord om van eigenbelang haar levensproject te maken. Toen waarschuwde Honoré de Balzac in ‘Les illusions perdues’ voor het verschrikkelijke adagium ‘Les crimes collectifs n’engagent personne’. Politiek en pers kunnen zich van alles veroorloven, oordeelde Balzac: in een tijd van oppervlakkigheid en commercie voelt niemand zich verantwoordelijk.
En in die periode hunkerde 
Stendhal naar de bevrijdende idealen van de Verlichting. Hij schreef met ‘La Chartreuse de Parme’ een magistrale aanklacht tegen de leegheid van zijn tijd. Op elk moment van zijn leven zoekt de jonge held Fabrice naar inspiratie en naar een begeesterend levensproject. Het boek is een formidabel antidotum voor kleinburgerlijke berekening of berusting.”
Deze column verscheen in De Standaard op 5 mei, 2014.
Over Stendhals fantastische boek ‘La Chartreuse de Parme’ sprak ik vorige zomer bij het Literair Salon, tijdens het zomercongres van Groen over Europa.
Tinneke Beeckman 
Een oplettende blik kan er inderdaad niet aan voorbij dat politici alleen maar over geld spreken, Europees, federaal en Vlaams. Geld is de smeerolie die het systeem doet draaien, maar of het tot een goed leven kan leiden? Ik denk daarom dat we aan politici niet alleen berekende programma’s moeten vragen, meetbare resultaten. Kijk, ik weet dat de jaren 1950 tot 1980 – in Frankrijk spreekt men van les 30 glorieuses – ook niet alleen maar gunstig uitpakten voor iedereen, maar velen hadden en deelden een geloof in zowel wederopbouw als het scheppen van een betere wereld, waarbij politici en burgers elkaar ondersteunden. Dat studenten vanaf de jaren 1960 daartegen in het geweer kwamen, is mij niet onbekend, maar op vele terreinen waren die studenten ook wel zeer actief,inventief, innovatief zelfs, ook als het om drugs ging.
Uw vraag of het iets meer mag zijn, die verkiezingsdebatten en campagne, kan ik dus wel onderschrijven. Maar of deze tijd zo leeg is, als men uit mediaberichten kan afleiden, durf ik niet met zoveel woorden te beweren Misschien gebeurt het binnenshuis, in kleine kringen. Maar dat er leven in de brouwerij mag komen, de publieke ruimte, daarover mag wel eens nagedacht. Mijn dank dus.
De leegheid is een krabbenmand die nooit gevuld raakt. Als je ziet dat het huidig politiek discours een lichtbakdiscours is dat zich beperkt tot het demoniseren en het zaaien van angst rond zaken die vroeg of later toch moeten worden aangepakt – terwijl de eigen verantwoordelijkheid ontkend wordt – en de argumentatie hoofdzakelijk gebaseerd is op emoties en het moedwillig NIET lezen van wat er staat, dan besef ik dat dit land ziek is, fundamenteel ziek is…Verlichting is een peertje geworden, een peertje die blijft branden als je je elektriciteit niet meer wil of kan betalen…
Voor een deel ben ik het eens, maar ik vrees toch dat u al te negatief uit de hoek komt. Het gaat niet enkel om de betaalbaarheid van het systeem, want dat zou wel eens tot slavernij, excuus, instrumentalisering van het individu kunnen leiden. Openingen laten voor ondernemersschap en ondernemers, burgers zelf laten kiezen waar ze hun geld aan spenderen, lijkt me ook wenselijker. De talloze raadgevingen over goede voeding en wat al niet meer laat onverlet dat ik a) vegetariërs wel begrijp maar niet alle argumenten volg; b) het verschil wat overheden te doen hebben en wat mensen in de particuliere sfeer doen, verkiezen, ernstiger moet worden genomen maar ook c) dat burgers meer bereid zouden mogen zijn mee te denken met de overheid, kritisch en loyaal; waaruit volgt dat d) als het land ziek is, wij als burgers misschien ook een gezondheidskuur nodig kunnen hebben. Welke? Het werk van belangwekkende filosofen lezen, van vroeger en van deze tijd. Niet om hun recepten, maar om hun manier waarop ze nadenken over de dingen.
Geld heeft inderdaad een te grote aandacht van politici. Geld is erg nuttig, o.a. omdat het toelaat behoeften te kwantificeren, goederen makkelijk te verhandelen en keuzes duidelijk te maken. Als het teveel aandacht krijgt wordt het een probleem op zich.
Verveling is al van een heel andere aard. Politici lijken wel geconditioneerd om risico te vermijden. Ze lijken wel van de samenleving een soort nonnenklooster te willen maken – waar elk risico verbannen is. En ze worden door veel kiezers hierin gesteund en aangemoedigd. Zo kan het gebeuren dat de grootste ambitie van een meerderheid van jongeren een carriere als ambtenaar is. Of zoals een jonge leraar het onlangs in een interview stelde: enkele uren per week lesgeven, om dan ongestoord te kunnen feesten. Ambtenaar – met uitgebreide rechten uiteraard. Tot de dood er op volgt – letterlijk. Van verveling. Of hoe feesten de illusie moet rechthouden dat verveling overwonnen is. Er zijn zo nog voorbeelden in de geschiedenis 😉
Politiek worstelt echter nog veel meer problemen. Zoals de denk- en beslissingsprocessen. Zo heeft het ‘tegensprekelijk debat’ een dominante rol. Dit debat heeft ooit aan de basis gelegen van belangrijke hervormingen in de samenleving. Door het misbruik ervan als zowat enig beslissingsproces, is het een probleem op zich geworden. De oorspronkelijke denkpistes zijn diep uitgegraven loopgrachten geworden. Geluisterd wordt er enkel nog om te zoeken naar zwakke punten in de argumentatie van de tegenstrever. Ontwapend wordt er niet. Zo denken velen in dit land nog steeds dat de tegenstelling vlamingen- walen het enige belangrijke probleem zou zijn in onze samenleving – lol. In dit debat worden tegenstellingen uitvergroot – nooit opgelost of bijgelegd. Nieuwe problemen worden zelfs niet onderkend. Collateral damage is enorm. Debat als enig ‘format’ wordt dan moordend.
Je kan het nog veel verder trekken – maar het resultaat is een zeer risico averse, conservatieve samenleving, waarin dromen of nieuwe projecten nauwelijks nog aan bod komen. Innovatie wordt veel lippendienst bewezen, maar niet meer dan dat. De bange witte man/vrouw reikt veel verder dan de angst voor migranten. Politici preken nu vooral angst, maar de angst voor het leven is nu al reuzegroot.