In mijn vorige column voor De Standaard, ‘over verveling en geld‘ schreef ik over een waarheidscommissie voor de eurocrisis.

Europarlementslid Bart Staes (Groen) reageert op deze tekst, en doet enkele voorstellen.  Een interessant stuk, dat op de blog van Knack verscheen.

“Op maandag 5 mei 2014 schreef filosofe Tinneke Beeckman in De Standaard dat de verkiezingen weer vooral over geld gaan. En dat we het daardoor niet of onvoldoende hebben over ‘de ‘polis’, over burgerzin, verantwoordelijkheid en gemeenschap”. Beeckman schrijft: “De Europese politiek heeft het gebakkelei over geld zelden overstegen. Tegelijkertijd worden burgers steeds eurosceptischer, terwijl het doel van de Unie eenwording en vrede was. (…) De politieke verantwoordelijkheid voor de eurocrisis uitklaren, is belangrijker dan vage beloftes over jobs en economische groei.”

Beeckman pleit voor een waarheidscommissie waarbij politici, toezichthouders van financiële instellingen, Europese ambtenaren en medewerkers van de Europese Centrale Bank, zich moeten verantwoorden voor foute beleidskeuzen. “Dan geeft de EU tenminste de boodschap dat mensen hoe dan ook verantwoording moeten afleggen, ondanks het anonieme en abstracte systeem waarvoor ze werken. Zo verstevigt de Unie ook de politieke gemeenschap.”

Ik deel die mening. Sterker nog, dezelfde verontwaardiging en boosheid over het gebrek aan verantwoording waren voor mij een reden om op Europadag 9 mei het politiek pamflet ‘Europa wordt wakker! Van een neoliberale naar een sociale, solidaire en duurzame Europese Unie’ te lanceren. Want tijdens deze Europese campagne vallen mij een aantal zaken op.

1. Tot nu toe willen de liberale ALDE-familie van Guy Verhofstadt en de christendemocratische EVP maar niet zien dat het gevoerde crisisbeleid faalde en zo Europese burgers vervreemden van de EU. Tegen deze achtergrond vormen de nieuwe, overal opduikende eurosceptici een spiegelbeeld van het neoliberale en conservatieve beleid dat al decennia lang de koers van de Europese Unie bepaalt. Vooral tijdens de laatste crisis jaren geeft het gevoerde EU-beleid steeds meer mensen het gevoel dat “Brussel” hen bedreigt in plaats van beschermt. Europa wordt niet langer gezien als een project van toekomstperspectieven, maar van sociale afbraak.

2. Men zegt dat er de afgelopen jaren vooruitgang is geboekt om de smeulende bankencrisis te bezweren. Er zijn inderdaad stappen vooruit gezet naar nieuwe regelgeving. Maar de totnogtoe gezette stappen zijn volstrekt onvoldoende om de macht van de financiële sector en de gijzeling van de samenleving door systeembanken te breken. Een fundamentele scheiding tussen spaar- en investeringsbanken is er nog altijd niet. De conservatieve en liberale families pronken met de inderdaad belangrijke Bankenunie. Fijn. Maar toch moet men de mensen niet wijsmaken dat er nooit meer belastinggeld gebruikt zal worden om banken te redden. Want er bestaan voldoende aanwijzingen dat de regerende politieke klasse er nu al van uitgaat dat de private investeerders hen niet te hulp zullen schieten als één van die systeembanken alsnog crasht. Ze bereiden zich dus in alle stilte voor om nog maar eens een beroep te doen op het geld van de belastingsbetaler en dat zonder strikte herstructureringen van het bankwezen af te dwingen.

Een fundamenteel probleem van de Europese Unie is dat de besluitvorming stelselmatig en fors onder invloed is geraakt van gelobby door grote financieel-economische spelers achter de schermen die daarmee soms de democratische besluitvorming ondermijnen.

Het bleek deze week nog maar eens uit de wijze waarop de financiële transactietaks werd uitgekleed. De financiële lobby was voor de zoveelste keer sterker. Tegelijk zijn grote Europeanen als Verhofstadt, Van Rompuy en Barroso écht verbaasd dat Europese burgers zich afkeren van de Europese Unie. Het is zoals liberaal kandidaat Verhofstadt die voortdurend roept dat de ‘jungle van de financiële markten’ aan regels moet worden onderworpen, maar uiteindelijk met zijn fractie in het Europees Parlement wel tégen die transactietaks stemde. Onder andere over dit soort ongerijmdheden gaat ‘Europa wordt wakker!”

3. Men probeert ook de link weg te moffelen tussen de gestegen schulden en de reddingsoperatie van banken. CD&V-lijsttrekker Marianne Thyssen suggereert dat men niet anders kon dan dit Europees beleid van herstructureren en besparen. Want er was immers plots die ellendige crisis. Maar kwam die crisis die Europa nu al sinds 2008 in zijn greep houdt, dan zomaar uit de lucht vallen? Nee! Die is mede ontstaan door politieke besluitvorming rond deregulering van de financiële sector, door uiterst roekeloos gedrag van banken en andere financiële instellingen, enz.

Toen de hel losbarstte in 2008 werden de banken met vele honderden miljarden euro overeind gehouden. Volgens de Europese Commissie bedroeg de staatssteun aan de financiële sector tussen oktober 2008 en december 2010 al meer dan 1240 miljard euro, ofwel 10,5% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) van de Europese Unie. Volgens Barroso was het in 2012 al opgelopen tot 4600 miljard euro. We hadden geen keuze, want anders stortte het hele systeem als een sliert dominosteentjes ineen.

Maar van de weeromstuit stegen hierdoor de staatsschulden van vele lidstaten. Tussen 2007 en 2010 zijn de overheidstekorten van de landen van de eurozone explosief gestegen van -0,7% naar -6% van het BBP. Dit heeft geleid tot een sterke toename van hun overheidsschuld: van 66,2% naar 87,3% van het Bruto Binnenlands Product (BBP). In België zitten we weer op 100%. Het Rekenhof becijferde de extra publieke schuld (federaal) gelieerd met de reddingsoperaties voor ons land op 17,6 miljard euro. 35% van de stijging van de publieke schuld tussen 2007 en 2011 is te danken aan de redding van banken.

4. Vervolgens moesten we wegens gestegen overheidsschulden en strenge begrotingscriteria … besparen! Waarop? Het verschilt van lidstaat tot lidstaat maar zowat overal gebeurde dat op openbare diensten, op onderwijs, onderzoek & ontwikkeling, gezondheidszorg, investeringen in duurzame energiebronnen, op de strijd tegen armoede, het creëren van jobs. Dus nét op die zaken die de EU mits een gedegen investeringsplan –onze Green New Deal- uit de crisis zouden trekken.

Op essentiële punten is er net nood aan een sterk Europees beleid dat het algemeen belang dient. Daarom de noodzaak de financiële sector sterker te reguleren en banken die nog steeds too big to fail zijn, op te knippen. Daarom de keuze voor een meer rechtvaardige fiscaliteit en het bestrijden van belastingparadijzen. Daarom de nood aan een sterk en dwingend Europees klimaat- en energiebeleid. Daarom de dwingende opdracht Europees vorm te geven aan minimale Europese sociale standaarden. Daarom de opdracht een duurzame, leefbare landbouw en voedselproductie mogelijk te maken.

Beeckman pleitte voor een waarheidscommissie. Die is er al als een eerste aanzet in het EP geweest. Ik verwijs naar de onderzoekscommissie die het crisisbeleid van de Trojka (Europese Commissie, Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds) onderzocht. Het EP oordeelde dit voorjaar dat die Trojka, die de financiële steunprogramma’s in Griekenland, Ierland, Portugal, Spanje en Cyprus begeleidde, ernstig faalde op democratisch, economisch, en sociaal vlak.

Dat mag nooit meer gebeuren. De Europese Unie moet lessen trekken uit dit onderzoek en er consequenties aan verbinden. Dat zal niet gebeuren als de grote politieke families hun oogkleppen niet willen afdoen. Een Europese, federale en regionale overheid die als antwoord op de crisis louter blijft inzetten op draconisch besparen, niets doet aan harmonisatie van fiscaal en sociaal beleid en onvoldoende duurzame werkgelegenheid creëert, is gedoemd te mislukken.

Het parlementaire onderzoek pleit voor een heldere structuur waarin de Europese Commissie een mandaat krijgt van het Europees Parlement om de hervormingsprogramma’s van landen in financiële nood af te spreken en te begeleiden. Het Europees Parlement wil daarover zo snel mogelijk afspraken maken met de andere EU-instituties. Het opstellen van de voorwaarden voor noodsteun aan crisislanden is geen technische, maar een politieke taak die duidelijke democratische controle nodig heeft. De rol van instituties zonder directe democratische verantwoording zoals de ECB en het IMF moet geminimaliseerd worden. Ook het Europese noodfonds (ESM) moet zo snel mogelijk binnen de Europese democratische kaders geplaatst worden.

Het Europees Parlement wil verder dat er nader onderzoek komt in hoeverre de hervormingsprogramma’s in strijd zijn met fundamentele sociale rechten. Grondige aanpassing was onvermijdelijk in de landen, maar het is schandalig dat die de ongelijkheid heeft vergroot en op de schouders van de zwaksten is terechtgekomen. De Europese Unie moet dit rechtzetten.

De vraag is dus niet ‘voor of tegen Europa’, ook niet ‘meer of minder Europese Unie’. De fundamentele vraag is: ‘wélk Europa willen we?’ Bij een waarheidscommissie in Europa, hoort natuurlijk ook publieke verantwoording. Die vindt plaats op 25 mei, bij de Europese verkiezingen. Ofwel blijft men kiezen voor de oude en aftandse neo-liberale recepten ofwel kiest men voor een transparant, solidair, sociaal en rechtvaardig Europa.

Bart Staes, Europees parlementslid Groen.”