‘Na een mijnramp’, column De Standaard, 19 mei 2014
“Volgende zondag gaan we stemmen. Wie niet meteen gemotiveerd is, kan er even in de krant de berichten over Turkije op naslaan. Dan wordt meteen duidelijk hoe belangrijk verkiezingen zijn. Onlangs heeft Erdogan, de leider van de conservatieve regeringspartij AKP, overtuigend de nationale verkiezingen gewonnen. Ondanks de berichten van corruptie, ondanks massale straatprotesten in Istanbul, ondanks de antidemocratische beperkingen van de vrije meningsuiting. En dankzij steun van conservatieve kiezers. Maar door een onverwachte omstandigheid betreurt een deel van die kiezers hun stem nu al, en dat vlak na de verkiezingen: bij een mijnramp in de industriestad Soma sterven 
minstens driehonderd werkers door de slechte arbeidsomstandigheden. De lokale bevolking verdenkt de regering ervan met de bedrijfsleiders samen te spannen om de waarheid over de ramp verborgen te houden (DS, 18/05). ‘Ongevallen gebeuren nu eenmaal’, suste Erdogan. En dus moet niemand de echte verantwoordelijken zoeken. ‘Voor wat hoort wat’, want nu blijkt hoe de mijnbedrijven de lokale arbeiders onder druk hebben gezet om voor de AKP te stemmen. Zulke toestanden hebben we in de negentiende en begin twintigste eeuw ook gekend: stemadvies van de gevestigde orde.
Niets nieuws onder de zon. Monarchen en alleenheersers, religieuze leiders en kapitaalkrachtige elites hebben zich eeuwenlang verzet tegen volksinspraak. Stemrecht is een vrij recent verschijnsel. En vooraleer wij stemrecht hadden, hebben duizenden mensen hun leven gegeven. Een eerste toegeving kwam er na bikkelharde arbeidersstrijd aan het einde van de negentiende eeuw, toen mannen stemrecht kregen. Maar toen bleef de sociale ongelijkheid doorwerken: de rijkere klasse kreeg meerdere stemmen (tot maximaal drie). Pas na de Eerste Wereldoorlog kregen alle mannelijke burgers enkelvoudig stemrecht (1919), en pas na de Tweede Wereldoorlog deden vrouwen mee (voor nationale verkiezingen). Daarom is er dus stemplicht. Daarom worden verkiezingen op zondag gehouden: opdat elke burger zo vrij mogelijk kan stemmen.
Erdogan werd zopas herkozen dankzij zijn machtsbasis bij het hardwerkende, maar achtergestelde volk. Pijnlijk, want de ‘volkse’ leider heeft in werkelijkheid nauwe banden met bedrijven. De vriend van 
de gewone werknemer graait: de cijfers op zijn bankrekeningen zouden het volk doen duizelen. Toch behoudt die leider macht en aanzien, zeker bij paternalistisch ingestelde burgers. Al jarenlang krijgt hij zoveel vertrouwen dat zijn machtsuitoefening niet transparant hoeft te zijn. ‘Laat het maar aan mij over’, is de boodschap, ‘ik loods het land wel door moeilijke tijden’. En hij geeft de indruk moreel te deugen, omdat hij een ‘familieman’ is, gehuwd met een vrouw die thuisblijft om voor het gezin te zorgen.
Erdogan maakt ook steeds gretig gebruik van de conservatieve reflexen van zijn gelovige kiespubliek. Maar wanneer burgers een vrome leider verkiezen boven een oprechte politicus, dan vragen ze om problemen. Want geen tafereel wordt zo makkelijk opgevoerd als schijnvroomheid. Daarvoor volstaan zuiver uiterlijke tekenen van het geloof, zoals een bezoek aan de juiste gebedsplaats, de juiste klederdracht en de juiste moraliserende praat.
In het Westen ging democratisering samen met kritiek op (schijn)geloof en op de gevestigde moraal. Neem nu Adriaan Koerbagh (1633-1668), een welgestelde vrijdenker in Amsterdam, die politieke machtsmisbruik van godsdienst in zijn tijd bestreed. Hij wilde de politiek en de rechtspraak ook toegankelijker maken voor het gewone volk. Hij publiceerde daarom Latijnse vertalingen naar het Nederlands: slechts een kleine elite kon het Latijn begrijpen. Zo verdedigde hij volksinspraak, democratie en wetenschappelijke vooruitgang. Maar Koerbagh werd tot dwangarbeid veroordeeld en overleed in de gevangenis.
Politiek de juiste keuze maken is niet makkelijk. Maar toch liever iemand die de kiezer aanspoort om zelf te denken, dan iemand die paternalistisch de macht opeist om zonder verantwoording af te leggen ‘het goede’ te doen.”
Deze tekst verscheen als de column ‘Lessen uit een mijnramp’ in De Standaard van 19 mei.
Tinneke Beeckman 
Zou Koerbagh ooit gedacht hebben dat na bijna 400 jaar het licht nog steeds niet schijnt in een groot deel van de wereld? Gaan we nog eens 400 jaar moeten wachten?
Het licht van Koerbagh zelf is alvast niet gedoofd, en dat vind ik een fantastische gedachte :-).
Een verdraaid goed stuk, zoveel is zeker. De verwijzing naar Adriaan Koerbagh kan ik ook smaken. Maar dan komen we uit bij een van die episodes uit onze geschiedenis, namelijk de periode waarin Johan de Witt en de grote Amsterdamse families zowel de prins van Oranje – de latere Koning-stadhouder Willem III – als de calvinistische scherpslijpers buiten de macht probeerden te houden. Nu rekende Willem III op steun van het volk en ook de strenge Calvinisten wisten zich gesteund door datzelfde volk. In meerdere opzichten, heb ik altijd al bedacht, is dat beroep op het volk van Willem III en van de Calvinisten nooit meer geweest dan een chimera, maar die was voldoende sterk opdat ze de ontwikkelingen in de Nederlanden konden verklaren. Dat het volk hier schaamteloos misbruikt werd, mag ons dus niet ontgaan. Let wel, in de Republiek hadden alleen de notabelen stemrecht om verkozen te worden in stedelijke, provinciale bestuursgremia en de Staten-Generaal. Het volk kwam van tijd tot tijd in opstand tegen de regenten, gooide ramen in bij een regent en vervolgens werden enkele heethoofden naar het rasphuis gebracht.
Ik noemde dit hoger een episode uit onze geschiedenis. Koerbagh was een boeiend intellectueel die de beschikbare kennis wilde delen met het volk en was precies daarom ook voor de dominees, Voetius, de strenge hoogleraar in Utrecht legde hem dan ook het vuur aan de schenen. De man die het volk wijzer wilde, werd door de man die zich beriep op de steun van het volk van kant gemaakt. Dat proces, denk ik, moeten we vandaag niet enkel zien als een episode in de Nederlandse Vaderlandsche geschiedenis, maar maakt deel uit van het Europese verhaal.
Uw bijdrage biedt ook mogelijkheden, mevrouw, om na te denken of de democratie altijd wel leidt tot volkssoevereiniteit en doordacht handelen van dat volk.