“Je kan er niet omheen. In alle kranten, op alle media: het is wereldbeker voetbal. Nu ja, voetbal is meer dan een sport. Voor de Franse filosoof Albert Camus bood voetbal zelfs morele lessen bij uitstek: ‘ce que je sais de la morale, c’est au football que je le dois’. Voetbal is vreugde delen en fouten vergeven. Offensief spelen, eerlijk strijden voor een doelpunt. Een strikt gecodificeerd duel, dat het geweld tussen beide partijen beperkt. Camus, van bescheiden komaf, hield van voetbal

Camus als keeper van RUA, Racing Universitaire Algérois.

omdat het een populaire sport was: tijdverdrijf van buurtjongens op een plein. Gratis, genereus en sociaal. Maar voetbal is ondertussen een miljarden business geworden, het tegendeel van haar oorspronkelijke sportieve principes. In Brazilië worden nutteloze stadia gebouwd die miljarden kosten, terwijl de arme bevolking crepeert. Het alcoholverbod in stadia, bedoeld om geweld in te perken, sneuvelt op bevel van de FIFA-sponsors. Valt er nog veel te vieren?

Voetbal heeft natuurlijk altijd politieke belangen gediend. Mussolini begreep al de kracht van voetbal om het fascisme te verspreiden. Maar net zo goed vond Antonio Gramsci de fair play in voetbal belangrijk: spelers verschillen door hun kunnen, niet door hun carrière of afkomst. Vandaag speelt een andere ideologie, volgens de Franse filosoof Jean-Claude Michéa, in zijn laatste boek ‘Le plus beau but est une passe’. Voetbal is nu een instrument van ‘soft power’, een zachte manier om kapitalisme te propageren, door in de verbeelding consumentisme aan te wakkeren: sportmannen zijn de nieuwe helden in een helden-loos tijdperk. Hun levensstijl is het nieuwe ideaal, hun steile opgang de illusie dat armen makkelijk rijk kunnen worden.

Sinds 1995 zijn de transferprijzen voor spelers surrealistisch gestegen. Het Bosman-arrest van het Europees Hof van Justitie nam toen de laatste beperkingen voor ‘vrij verkeer’ voor Europese clubs weg. Voetbalsterren zijn er altijd geweest – Platini, Lineker, Matthäus– maar nu blinken ze eerder uit door hun luxueuze levensstijl, hun betoverend privéleven of hun publiciteitswerk dan door hun traptechniek. En de grote clubs overleven bij de gratie van het grote geld van corrupte gasproducenten en petroleum-miljardairs of dankzij de “too big to fail”- principes van een aantal FIFA-bonzen en politici. De club-shirtjes veranderen elk jaar om de merchandising te promoten. Een gesponsord popsterretje zingt het clublied.

Maar de grootste perversie moet nog komen, wanneer oliestaat Qatar het WK organiseert in 2022. Dat land heeft geen voetbaltraditie of geen waardevolle nationale ploeg, maar spendeert nu al miljarden aan Europese clubs, waaronder Paris Saint Germain. Qatar investeert ook in media (Al Jazeera), en wil een monopolie op de uitzendrechten voor wedstrijden. En er is meer. Voor het WK zullen slaven stadia
bouwen in onmenselijke omstandigheden. Mensen zonder rechten, zonder papieren, die voor een hongerloontje werken. Een opdracht waarvoor duizenden anonieme doden worden voorspeld. Vreemde keuze van de FIFA? De beoordelingscommissie wordt van corruptie beschuldigd: leden zouden miljoenen euro’s hebben ontvangen om het woestijnland te verkiezen, ondanks de technische moeilijkheden om er te sporten.

Kan voetbal nog meer vervreemden van haar oorspronkelijke betekenis en kracht? Voetbal was een sport, waarin fair play, generositeit en vriendschap centraal stonden. En wat heeft men ervan gemaakt? Een oneerlijk handeltje dat mateloos geweld tegenover weerloze burgers promoot. De wereld sluit de ogen en joelt bij het volgende doelpuntje. In een bijtende satire verklaart de Britse komiek John Oliver dit
weerzinwekkende contrast van adoratie en afschuw: voetbal is voor velen een soort religie. Mensen blijven blind voor onrecht en geweld omdat voetbal nog enige betekenis kan geven aan hun leven. Even weg van de banaliteit en de zinloosheid. Alleen lijkt het dat de hogepriesters zelf niet meer in hun sport geloven. Zij aanbidden het dollarteken.”

Deze column verscheen in De Standaard, op maandag 16 juni 2014.

Jogchum Vrielink schreef een ludiek stuk over de voetbalwaanzin.