“Politiek als rancuneleer”, column DS, 19 jan. 2015
“Wat zijn de oorzaken van de terreur? De Westerse politiek, of het islamfundamentalisme? Beiden spelen een rol. En beiden zijn deel van een breder imperialisme. Het is dus niet “of het Westerse imperialisme of het islamitische”, maar “en…en”. We moeten beide afwijzen.
Chomsky over hypocriete Westen
Meteen na de aanslagen op Charlie Hebdo hekelde Noam Chomsky de Westerse hypocrisie. Het Westen presenteert zich als het kamp van de rechtvaardigen, en van de verdedigers van de vrijheid. De aanslag in Parijs treft het ‘vrije’ westen dan in haar hart: terreur wil de pers monddood maken. Veel te eenzijdig, volgens Chomsky: al te vaak ondermijnt het vrije Westen de persvrijheid in andere landen. En het aarzelt daarbij niet om oorlogsmisdaden te plegen door burgerdoelwitten aan te vallen. Helaas is de Westerse pers daarover heel wat minder verontwaardigd dan over een aanval op eigen rangen. Zo reageerde bijna niemand toen Amerikaanse militairen in 2004 het hospitaal van Fallujah in Irak bezetten, om een einde te maken aan de rapportering van Iraakse burgerslachtoffers… Tja, dat was niet echt een democratische zet.
Het Westen, herhaalt de radicale, linkse Chomsky, voert zelf een imperialistische, onrechtvaardige buitenlandse politiek. In naam van de democratie vielen al duizenden burgerslachtoffers in Irak, Afghanistan en Libië. De lokale bevolking wordt daarbij nauwelijks gehoord. Ze is gewoon een schakel in een geopolitiek plan. De Westerse regeringen bedekken met de mantel der hypocrisie de ondemocratische politiek van ‘bevriende’ regimes in Saoedi-Arabië en Qatar.
Imperialisme in Arabische Wereld
Deze kritiek is terecht. Maar maakt dit de moslimwereld tot slachtoffer van het Westen? Ligt de almacht volstrekt bij de ene groep, en de onmacht volstrekt bij de andere, zoals Chomsky suggereert? Helemaal niet. De Arabische wereld voert op haar manier evengoed een imperialistische politiek: politici worden benaderd, voetbalploegen overgenomen, moskeeën gesubsidieerd. Bij elke publicatie declameren regeringen van Marokko tot Pakistan wat toegelaten is, of niet. Via schotelantennes en internet verspreiden ze hun visie, maar ook haatspeeches en complottheorieën.
De term ‘Islamofobie’
Een belangrijk wapen is de term ‘islamofobie’, ingevoerd door de OIC,’Organization of Islamic Cooperation’, een alternatieve Verenigde Naties van 56 moslimlanden. Die organisatie voert een ideologische strijd om elk kritisch debat over islam in de kiem te smoren. In 2007 richtte de OIC de ‘Islamophobia Watchdog’ op: schrijvers, academici, journalisten die over extremisme binnen de islam durven spreken, moeten worden bestreden. De invloed van die club reikt ver. Ook ‘progressieve’, liberale denkers in het Westen nemen de term ‘islamofobie’ over. Ze verwarren kritisch denken over godsdienst met ‘racisme’. Met (zelf)-censuur als gevolg: wil je de beschuldiging van racisme vermijden, dan kan je best over de islam zwijgen. Natuurlijk moet je minderheden beschermen en discriminatie bestrijden. Maar de term ‘islamofobie’ werd bedacht om de positie van autoritaire leiders te versterken, niet die van arme, achtergestelde moslims.
Joelende menigte
Daartoe vergroot de OIC ook het gevoel van moslim-slachtofferschap, door berichten over ‘beledigingen’ van de islam rond te sturen. De organisatie stimuleert haat tegenover niet-moslims. Zo ontstonden in Niger, Jordanië en Oost-Jeruzalem hevige protesten na de laatste editie van Charlie Hebdo. Veelal arme, ongeschoolde mensen stonden daar te joelen tegen een krantje dat ze niet eens kunnen kopen. Het is een uitlaatklep waarvan de lokale regeringen dankbaar gebruik maken, want wie kwaad is op enkele journalisten in Parijs, vergeet allicht de schone beloftes van de ‘Arabische lente’.
Opbouwende politiek
Wie zich tegen ‘imperialisme’ verzet, moet durven debatteren over de machtspolitiek van fundamentalistische landen en regeringen. En ook het vermeende ‘moslimslachtofferschap’ kritisch bekijken: niets is politiek zo gevaarlijk als de gevoelens van ressentiment, haat en wraak die uit slachtofferschap volgen. Politiek is geen rancuneleer. Opbouwende politiek moet juist op universele waarden, op generositeit en solidariteit, op vrijheid en gelijkheid gebaseerd zijn.”
Tinneke Beeckman 
De suggestie is best interessant. Vergeten we niet te gemakkelijk dat eenduidigheid wel even het soelaas van de duidelijk oplevert maar verder de troost vertroebeld. Bovendien zijn er ook anderen die op het probleem wijzen van victimisatie. Slachtoffer denken te zijn biedt het voordeel de eigen mogelijkheden niet in overweging te hoeven nemen.
Maar hoe ontwikkelen we een opbouwende politiek? Op basis van universele waarden, generositeit en solidarteit, vrijheid en gelijkheid, zoals u zegt? Daar valt dan alleen aan toe te voegen dat dit altijd nog abstract blijft en dat we het ook moeten invullen. Zelf denk ik dat daarom het advies van Safranski ook in overweging genomen kan worden: dat we ons een goed beeld vormen van hoe het werkelijk is, mensen en dingen, de samenleving en dat we een zeker idealisme niet schuwen, zonder het realisme weg te duwen. Of toch Neiman en morele helderheid naar voor schuiven. Het zijn alle maar noties en namen, dingen die het overwegen waard zijn, maar ze kunnen ons wel oriënteren in ons handelen.
IIk weet het, ik verwijs altijd naar anderen, omdat ik zelf wellicht te weinig creatief denk.
Ik ben het vaak niet eens met Chomsky maar ik mag hem wel, omdat hij doet wat een intellectueel zou moeten doen: kritisch zijn. Voor het overige kan ik me niet ontdoen van het gevoel dat de kop van de betoging in Parijs voornamelijk door hypocrisie werd gedragen. Ofwel sta je toe dat moslims zich in het westen vestigen en dat is er echt wel wat anders nodig om hen te integreren dan wat we tot nog toe hebben gezien ( en moet je bereid zijn hen een stuk tegemoet te komen) ofwel sta je dat niet toe. In beide gevallen kun je niet tegelijk ageren tegen terrorisme én wapens aan Saudi-Arabië verkopen.
Geachte, dat de reacties op de bloedige schietpartij tegen de redactie van Hebdo niet van hypocrisie gespeend was, vind ik ook. Maar uw kijk op het samenleven van mensen met verschillende achtergronden en het betrachten van een formele integratie, verident aandacht. Nu zij hier onder ons wonen, of midden in onze samenleving een plaats hebben maar voor de ene is die plaats te belastend voor de andere is ze onvoldoende, zullen we dienen na te denken over wat voor goed samenleven we voor ogen hebben staan. Zwaaien met waarden alleen zal wel niet helpen, valt te vrezen. Ze beleven kan al veel helpen. Maar de discussie over Broederschap bijvoorbeeld, een van de waarden in de trias Vrijheid, gelijkheid en broederschap, blijft altijd merkwaardig abstract.
Juist van Noam Chomsky heb ik begrepen dat kritiek nooit een doel mag bestoken, of een doel op een eenduidige manier. Mevrouw Beeckman legt de bijl aan de wortel van het begrip Islamofobie. Ook Rondas doet dat in zijn column in DS. Zelf schreef ik er een paar jaar geleden een stuk over, omdat me toen al dat begrip fobie fout werd ingevuld. Maar goed, we moeten tegelijk onderzoeken en handelen, zodat niet nog meer jongeren zich de luxe kunnen veroorloven het argument van de uitsluiting te hanteren. Aan de andere kant, kijkend naar ons onderwijs, blijken de overheden niet afdoende de evolutie te kunnen volgen. Maar dat is een proces van een paar decennia.
Uw reactie en het stuk van mevrouw Beeckman, doen me er ook weer aan denken dat we de plaats van de burger in de samenleving beter moeten bekijken, voor we over burgerschapsvorming kunnen spreken.
Genuanceerd en helder – zoals het een kritisch denkende filosofe past. Deze tekst zou eigenlijk verplichte lectuur moeten zijn voor zowel de rechtse vendelzwaaiers van het “vrije” Westen als de politiek correcte Gutmenschen van “links”.