“We moeten af van slechte groei”, De Tijd, 18 augustus 2015
Deze column verscheen in de zomerreeks van De Tijd, ‘Wat mag de prullenmand in?’
“Wat moet weg? De idee dat economische groei per definitie goed is, of erger nog: dat alleen financiële of economische groei een graadmeter zijn voor succes. Wat komt in de plaats? Een constructieve visie op groei, die niet ten koste gaat van volgende generaties.
Leven is groei. Een kind zien opgroeien is wonderlijk. Een tuin aanleggen, bomen en planten zien groeien is betoverend. Het heeft dus geen zin om elke vorm van groei overboord te gooien. Maar er is wel slechte groei: groei die nu voordelig lijkt, maar op termijn te duur wordt betaald. Als we van die slecht groei af willen, dan moeten we onze gehechtheid eraan begrijpen. Die heeft met een verlangen naar veiligheid te maken. Dat is de paradox: we hanteren een groeimodel dat de planeet, en dus onszelf beschadigt. We maken het leven dus onveiliger, zeker voor volgende generaties. Die omslag vraagt een behoorlijke filosofische aanpassing: dat groei per definitie beter is, zit diep in ons denken verankerd.
Wie verantwoordelijkheid opneemt en rijkdom doet toenemen, geniet in het Evangelie van Gods gratie. In de ‘parabel van de talenten’ vertrekt een man op reis. Hij geeft een aantal muntstukken aan zijn drie knechten. De eerste verdubbelt zijn vijf muntstukken. De tweede knecht maakt van zijn twee muntstukken vier. De derde begraaft het enige muntstuk terug dat hem was toevertrouwd opdat het veilig zou zijn. Bij zijn thuiskomst geeft de man dat ene muntstuk aan de eerste knecht: wie niets heeft en niets vermeerdert, zal niets krijgen.
De visie op groei van de Britse denker Thomas Hobbes (1588-1679) beïnvloedde de liberale theorie. Schaarste is de natuurlijke toestand van de mens: we begeren altijd meer dan we hebben. Onze verbeelding stuwt een eindeloos verlangen. We leven ook in schaarste, omdat we beseffen dat ons leven in tijd beperkt is. Voortgedreven door een fundamentele doodsangst, trachten we macht te verwerven. En die macht veronderstelt steeds meer macht en middelen. Om zich veilig te voelen volstaat een bepaalde positie, of een geldbedrag niet. ‘Ik stel daarom één eigenschap voorop die alle mensen gemeen hebben: een aanhoudende en rusteloze begeerte naar macht en nog meer macht, die pas eindigt bij de dood’, schrijft Hobbes in zijn bekendste werk, Leviathan.
Bij Hobbes beschouwt elke mens de anderen als een concurrent. En als een instrument voor zijn eigen project. Maar dat verlangen racet uiteindelijk naar geen enkel concreet doel. Groei is nodig omdat stilstand een achteruitgang is. Niet groeien is als een vroegtijdig sterven. De kosten van die groei voor anderen worden niet in het plaatje opgenomen. Vandaag botsen we op de grenzen van wat de planeet aan kan.
In de mondiale economie kent de akelige groei van een piramidespel: de uitgedeelde winsten worden betaald door nieuwe deelnemers. En dat spel blijft duren – iedereen wint – zolang er nieuwe deelnemers zijn. Die nieuwelingen garanderen dat er meer kan worden geproduceerd, meer kan worden geconsumeerd. Tijdelijk gaat iedereen erop vooruit. Tot het spel in elkaar stort: de piramide kan niet oneindig uitbreiden. Dat moment zal vroeg of laat aanbreken.
Goede groei maakt dus dat er op langere termijn winst is voor iedereen. om die goede groei te kennen, moeten we de effecten van de huidige levensstijlen voor de volgende generaties meerekenen. Dat is de groei waar politici zich dringend op moeten richten: ecologisch, sociale meerwaarde produceren, waar anderen van kunnen genieten, zonder dat die zichzelf of anderen ten gronde richten.
Groei op zich moet dus niet in de prullenmand. Maar wel de kritiekloze vooringenomenheid die toetert dat elke vorm van korte termijn groei noodzakelijk is.”
Tinneke Beeckman 
Mevrouw Beeckman,
dank voor deze gedachten, want het vergt inderdaad aandacht te zien wat we vermeerderen en hoe we dat doen. Daarom blijft het altijd opmerkelijk dat media ons zeggen dat de groei van de eigen economie slechts met 0,8 % groeit, want de meeste economische modellen geven aan dat dit niet echt groei mag heten.
Vanuit de aannames die u poneert zou men kunnen stellen dat die benadering niet geheel correct is. Maar nog eens, een goed draaiende economie genereert 2 % groei en bijna evenveel inflatie. Historisch was 2 % groei over een lange periode de aanzet tot de economische groeispurt van de negentiende en twintigste eeuw. Pas in de jaren na 1974 leek daar een einde aan te komen, maar hoezeer men de periode van Reagan en Tatcher als loden jaren ’80 wenst te beschouwen, zag men dat de groei opnieuw toenam. Dat individuele personen last hadden van de veranderende arbeidsmarkt, mag men daarbij niet vergeten. Want dat was het gevolg van de demografische ontwikkelingen sinds ongever het einde van de oorlog, de babyboom.
In normale omstandigheden genereert demografische groei economische groei, maar een economie, een regio is vaak gelimiteerd die groei te dragen. Of beter, de agrarische mogelijkheden bepaalden de groei tot het einde van WO II en het begin van de landbouwpolitiek van de EU. Let wel, de Midwest in de VSA heeft door oneerdeelkundige intensivering en bewerking van de akkers heel wat goede landbouwgrond vernietigd.
Dus op het oog deel ik uw inzicht dat men dient op te letten dat men niet de verkeerde groei genereert. Alleen stel ik vast, als historicus, dat men vaak pas naderhand merkt dat men in de fout gegaan is. In die zin is het CO²-debat dat groen aanspant opvallend. Want Antwerpen heeft de laatste zestig jaar een chemische industrie ontwikkeld, om u tegen te zeggen. Sinds twintig, dertig jaar is men gaan zoeken naar manieren om de industrie energiezuiniger en minder vervuilend te maken. Die industrie zorgt ook voor heel wat welvaart. Staan we hier voor een dilemma: schone lucht en ongelukkige ex-werknemers? Of zijn er mogelijkheden nog verder het ingeslagen pad te bewandelen? Maar moet de overheid dit opleggen of zullen we de pallaver aanvatten, waarbij de partijen niet over dezelfde kennis beschikken.
Nog eens, met uw overwegingen brengt u mensen aan het twijfelen, maar tegelijk valt op dat de uitwerking, de realiteit te kiezen voor een goede groei wel eens op weerstanden zou kunnen botsen. De milieuwinst die men boekt is altijd genoeg, zeiden de mensen van Agalev in 1992, toen er sprake was van samenwerking tussen de VU en Agalev, maar ook daar blijft er ruimte voor vergissingen en kan het resultaat niet tippen aan wat men beoogde, Waarom dat zo is? Omdat men soms onredelijke verwachtingen koester, want men houdt niet altijd rekening met ongunstige scenario’s. Daarom hebben die palavers wel zin. Maar men zelf ook tot twijfel bereid zijn en kritisch de eigen uitgangspunten fileren. Maar dus? Economische groei is, zoals Tomas Sedlacek stelde niet vrij van goed en kwaad. Alleen, dat wordt zelden in overweging genomen.
vale,
Bart Haers