“Verblind door de grote emoties van het moment, zien we niet meer welke diepere drijfveren en gevoelens de politiek tussen groepen bepalen. Dagenlang beheerste de foto van een aangespoeld kinderlijkje het nieuws. De foto was niet gewoon gruwelijk, maar onverdraaglijk. Ze gaf een verlammend gevoel van onmacht. Voor de ene was dat voldoende om de grenzen te openen, zonder enige reflectie over de gevolgen. Anderen bewezen dat beschaving maar een dun laagje is en gaven ongegeneerd onmenselijke commentaren. De spektakelmaatschappij draaide op volle toeren.

Ook journalisten schreven gretig emotionele stukken. Voorspelbaar, maar pijnlijk. Hebben professionele nieuwsgaarders zo’n foto nodig om de realiteit te zien? Een journalist begon zelfs over zijn eigen peuter. Hopelijk wordt die jongen niet zo’n huilebalk als zijn vader, maar iemand die na een legitieme emotionele reactie het hoofd koel houdt en zijn werk doet. Want wie verder kijkt, weet allang welke gruwel er in Libië, Mali, Syrië, Irak gaande is.

Onfray over BHL – ‘Les cons, ça ose tout. C’est même à ça qu’on les reconnaît.’

De Franse filosoof Bernard Henri-Lévy illustreert perfect het hele mediacircus. Niet gehinderd door enige kennis van de gevolgen bejubelde hij de ‘Arabische Lente’ en spoorde hij toenmalig Franse president Sarkozy aan om de Libische dictator Khadaffi van de macht te verdrijven. Die ingreep heeft de Libische staatstructuur vernietigd. Wat overblijft is een opgedeeld land, een haard van jihadistisch terrorisme, van menshandel, wreedheden en fanatiek geweld. Gevraagd naar zijn reactie bij de foto van het dode, aangespoelde jongetje, zei Bernard Henri-Lévy dat hij hoopt dat het Westen nu een geweten krijgt… Gelukkig had de filosoof Michel Onfray de panache om Bernard Henri-Levy op zijn plaats te zetten: “idioten durven alles, het is zelfs daaraan dat je hen herkent”.

We hebben een Europese verantwoordelijkheid. En die is tripel: wij – Europese burgers – moeten onze politici verantwoordelijk houden voor hun catastrofaal buitenlands beleid. Dat Sarkozy zich ondertussen klaarmaakt voor een nieuwe presidentscampagne is tekenend voor het failliet van de Europese democratie. Tegelijkertijd moeten we ons het hoofd niet op hol laten brengen door één foto, en alle bijhorende sentimentele commentaren. Wel moeten we de passende politieke maatregelen vragen om oorlogsvluchtelingen op te vangen.

De afgelopen week las ik – naast die emotionele stukken in de pers – Dominique Moïsi’s ‘De geopolitiek van de emotie’. Niet de emotie aan de hand van een foto in de media, maar de emotie als diepere drijfveer van politieke ideeën bij groepen. De insteek van deze leerling van Raymond Aron is gewaagd, maar zet aan tot denken. Volgens Moïsi leeft in het Midden-Oosten een cultuur van de vernedering. Die heeft te maken met fantasieën over een roemrijk verleden, dat ze opnieuw willen installeren in een kalifaat of imperium. De vernedering hangt samen met de Europese koloniale overheersing, met de oprichting van een Joodse staat, en met het falen van de onafhankelijke Arabisch-nationalistische projecten. De opkomst van de islam is met dit gevoel verbonden.

De vernedering heeft mee de ‘Arabische lente’ gevoed. Maar het feit dat die revolutionaire fenomenen vrijwel overal op mislukkingen zijn uitgedraaid (Tunesië uitgezonderd), heeft het gevoel van vernedering in de Arabisch-islamitische wereld alleen maar versterkt, aldus Moïsi. Die vernedering is het fundament van destructieve logica eigen aan moslimfundamentalisten: ‘als het mij niet lukt, dan kan ik alleen nog jou ten gronde richten’.

De vernederingsgevoelens van de ene groep maken anderen angstig. De angst van Europa kan volgens Moïsi in één vraag worden gevat: ‘Wat voor wereld laten we onze kinderen na’? Het is alsof we de toekomst zonder hoop tegemoet kijken. Hoop, de derde emotie die Moïsi bespreekt, associeert de auteur vooral met Azië. Dat is veelzeggend.”

Het fragment met Michel Onfray over Bernard Henri-Lévy: