‘Een kwestie van autoriteit’, column DS, 19 oktober 2015
Dit artikel verscheen in De Standaard op 19 oktober als column.
Over Hannah Arendt, de autoriteit en de opvoeding geef ik een uitleg in het boek ‘Kinderdromen. Wat kinderen echt willen voor ze 12 zijn’, Peter Adriaenssens, Tinneke Beeckman, Jan Callebaut en Veerle Beel, Lannoo (2014), in het hoofdstuk ‘Altijd tien op tien. Over perfectie en faalangst’.
“Een kind op drie gaat naar de logopedist of een andere specialist, schrijft Veerle Beel (DS-17/10). Een dame die me vorige week na mijn lezing kwam opzoeken vond dat ik ook naar een logopedist moest. ‘Klinkt mijn stem dan onaangenaam’, vroeg ik. ‘Neen, maar het zou je maturiteit geven’, antwoordde ze. Het is waar: Margaret Thatcher werkte ook aan haar stem. Een dieper timbre klinkt mannelijker, dus ernstiger. Ik zag plots een wonderlijke toekomst opdoemen… Het voorval illustreert de disciplinering van vandaag, de druk om wie succesrijk is te imiteren.
Als volwassene kan ik makkelijk mijn schouders ophalen voor de logica van die overigens welwillende mevrouw. Maar ouders kunnen moeilijker neen zeggen tegen allerlei experts: ‘U wilt toch het beste voor uw kind?’ Ze willen vermijden dat hun kind later kansen mist. 
Soms hebben kinderen natuurlijk begeleiding nodig. Vandaag moeten kinderen echter niet gewoon goed presteren maar liefst veel beter dan de anderen. Ondertussen moeten ze ook omgaan met loodzware druk en torenhoge verwachtingen. ‘Je kan hopen dat je kinderen goede mensen zullen worden. Maar je mag hen niet overladen met verwachtingen’, sprak relatietherapeut Lieven Migerode vorige vrijdag op een studiedag over Liefde. Het deed me deugd iemand zonder schroom over de liefde te horen spreken.
Hoe kunnen ouders dan toch het beste nastreven, zonder hun kinderen te belasten? Een wereld die zich richt op prestatie vergeet dat kinderen liefde en autoriteit nodig hebben. Die twee versterken elkaar. Autoriteit blijft onontbeerlijk omdat het juist niet betekent dat de ene persoon over de andere dwang of macht uitoefent. Autoriteit (van het Latijnse ‘augere’, vermeerderen) betekent dat de gezagsdrager de mogelijkheden tot vrijheid van de ander vergroot, schrijft Hannah Arendt in ‘Between Past and Future’. Een leraar met autoriteit kan de kennis en de vaardigheden van zijn leerlingen verbeteren. Martine Tanghe prees ooit haar vroegere leraressen die haar de liefde voor taal en cultuur hadden bijgebracht. Ze hadden haar talenten helpen ontplooien en een wereld voor haar geopend.
Autoriteit werkt alleen als de temporele ongelijkheid tussen oudere en jongere wordt erkend. Ouderen hebben een kennis die ze aan jongeren doorgeven. Kinderen kunnen de autoriteit van de ouders niet vervangen. Daarom gebruiken gezagsdragers best geen overreding, want die werkt alleen tussen gelijken. De praktijk van de autoriteit veronderstelt evenmin dwang of macht. De leerling moet ervan overtuigd zijn dat autoriteit zijn eigen vrijheid dient, al beseft hij niet waarom. Arendt behandelt autoriteit zonder deze aan patriarchale macht gelijk te stellen, omdat het daar voor haar niet over gaat. Die kloof tussen oudere en jongere maakt deel uit van het leven. Daarbij dient opvoeding niet alleen om allerlei vaardigheden binnen een competentiemodel te leren. Ook generositeit, hulpvaardigheid, dankbaarheid kunnen binnen een geslaagd model van autoriteit worden aangeleerd.
Wat kunnen ouders onder druk dan besluiten? Het begrip ‘autoriteit’ ligt al een tijdje onder vuur. In zijn boek ‘Autoriteit’ bespreekt Paul Verhaeghe een interessante piste. Ouders met een moeilijk kind, of een kind met leerachterstand, voelen zich makkelijk geïsoleerd en beschuldigd. Alsof ze tekort schieten. En hun kinderen worden benaderd als probleemgevallen door experts. Het ondermijnt de autoriteit van de ouders, en kan de relatie met de leerkrachten verstoren. Een nieuwe visie op autoriteit vanuit een collectief helpt om die cirkel te doorbreken. Open overleg vanuit een waakzame zorg verlicht de druk. Verhaeghe verdedigt een moderne visie van Haim Omer op ‘it takes a village to raise a child’. Stuur je kind naar een logopedist, als je denkt dat het nodig is. Maar doe het niet vanuit de angst om te falen, waar een competitieve wedloop op drijft. Doe het vanuit een visie op wat het beste in iemand naar bovenbrengt. “
Tinneke Beeckman 
Veerle Beel heeft je een tip gegeven. Is het een goede? Je gaat niet voor om het even welk publiek staan in slordige jeans. Je uiterlijk heeft effect op je publiek, of je dat nu wil of niet, je kunt er beter rekening mee houden. Je kunt dan nog altijd kiezen om slordige jeans te dragen. (bij een bepaalde groep hoort die slordige jeans uiteraard wel). Zo gaat het ook voor het ‘uiterlijk’ van je stem. Niet wat je zegt telt maar de manier waarop en de klank. Ook nu weer, het heeft effect of je dat nu wil of niet. Hetzelfde geldt voor je non-verbale taal, het heeft effect of je dat nu wil of niet. Waar kies jij voor? Ik was aanwezig bij jouw lezing in Het Zoekend Hert in Berchem. Lieve meisjes zijn lief, punt. Ik zie graag het beste van jou naar boven komen, niet alleen wanneer je schrijft.
Veerle Beel is journaliste, zij gaf me niet die ‘tip’, die kwam van een vrouw na een lezing.
En ik vind dat mensen er maar aan moeten wennen dat ‘meisjes’ lezingen geven over filosofie, en dat ze eenmaal zijn wie ze zijn. We stemmen voor mensen met een lagere stem, zegt Julian Treasure ook. Wel, kijk eens naar de wereld. Misschien eindelijk tijd vrouwelijkheid anders in te schatten. Of niet. Maar ik verander mijn stem daarom niet.
Ik vind die stemkwestie tenenkrullend. Als je een zachte stem hebt, gebruik je toch gewoon een microfoon als dat nodig is? ‘Lieve meisjes zijn lief, punt.’ Is dat de conclusie van Tinnekes lezing in Berchem? Ik heb een tip voor deze behulpzame heer: zet even uw donkere bril af (die boezemt geen vertrouwen in) en stel vast dat lieve meisjes veel meer zijn dan lief en als het nodig is zelfs helemaal niet.
Ik heb de indruk dat ‘dankbaarheid’ een belangrijk begrip is wanneer het over autoriteit gaat. Net zoals dankbaarheid valt autoriteit je te beurt, je kan ze niet afdwingen. Als een kind dankbaarheid ervaart tegenover een volwassene die hem aandacht schenkt, boeit, iets vertelt, iets bijleert… dan gaat het leren vlotter. Dankbaarheid gaat nog verder dan respect.Ik denk dat het essentieel is dat ouders/leerkrachten/begeleiders ook dankbaarheid tonen tegenover de kinderen die ze onder hun hoede hebben. Een kind expliciet danken, voor de geleverde inspanning, voor de aandacht, voor het steeds opnieuw proberen, voor het enthousiasme, voor de vrolijke nieuwsgierigheid… het bevordert niet alleen het leerproces maar het draagt bij tot een gezond gevoel van eigenwaarde bij het kind. Ik zie/hoor het dagelijks om me heen en ik gruwel ervan : “Ja kind, je hebt het moeilijk met x, y of z, je beantwoordt helemaal niet aan de verwachtingen maar dankzij de professionele hulp en grote inspanningen van mevrouw Logo, meester Zorg en juffrouw CLB en mijnheer Psycho, kom je er wel. Applaus voor Ons.’ Vernietigend is dat voor die kinderen. En beschamend voor ons volwassenen.
Ik ben het helemaal met je eens, Astrid.