“Homoseksualiteit wordt breder aanvaard dan vroeger. Maar toch blijft het afkeer of zelfs agressie opwekken. Wat kan de verdraagzaamheid verhogen? Homoseksuelen ontmoeten, vermindert volgens onderzoek de vooroordelen. En argumenten inzetten tegen homohaters, zodat ze hun tegenstrijdigheden inzien, stellen De Block en Adriaens (DS, 31/10). Maar een ander inzicht helpt ook: dat homohaat met een crisis van mannelijkheid te maken kan hebben.

Wat seksualiteit betreft, heeft het westen een hele evolutie doorgemaakt, waarin seksualiteit als identiteit belangrijker is geworden. Voor de Grieken was seksualiteit vooral een activiteit, waarbij de actieve dan wel passieve rol die men speelde relevant was. Welke rol gepast was, hing af van geslacht, leeftijd, positie in de samenleving. Ten tijde van Socrates waren bepaalde seksuele handelingen tussen een oudere man en een jongeling wel toegelaten. De Grieken beoordeelden seksualiteit dus niet als moreel of immoreel vanuit een geaardheid. Ze gebruikten de term homoseksueel niet eens, en kenden geen zondebesef. Seks was een natuurlijke behoefte, zoals eten en drinken. Alleen excessen zijn kwalijk, vonden de Grieken. Zelfbeheersing, ‘niets teveel’, was een epicuristisch motto.

Met de monotheïstische godsdienst verandert de opvatting over seksualiteit heel sterk. Seksualiteit kunnen afwijzen maakt deel uit van een identiteit, een zijnswijze, een diepe kern. Meer dan met een activiteit, hangt seksualiteit samen met het object dat je kiest: je bent wat je verlangt: je bent homo, hetero, etc. Door een alziende, alwetende God verschuift de nadruk op handelingen naar de gedachten: aan seks denken is al voldoende om schaamte of schuld te ervaren. In combinatie met het zondebesef wordt seksualiteit een test, een uitdaging van de wil.

Bosch – Drieluik Heilige Antonius

De getormenteerde heilige Antonius, afgebeeld door Hieronymos Bosch en Salvator Dali, wordt belaagd door de duivel. Die probeert Antonius te verleiden door eerst in de gedaante van een vrouw te verschijnen, daarna als jongen. Telkens moet de heilige bewijzen dat hij aan de verlokkingen kan weerstaan. Daarin ligt zijn religieuze opdracht.

Met die sterke seksuele identiteit ontstaat een specifieke hypocrisie: vooral wie de moraalridder uithangt, blijkt vaak een obsessie met seks te verbergen. Wie het meest openlijk homofoob is, miskent vaak de eigen homoseksuele neigingen. Ondertussen is deze paradox zo vaak in romans en films doorprikt, dat ze bijna een cliché is. In de film ‘American Beauty’ verschijnt de homofobe militair die worstelt met zijn eigen verliefdheid op zijn buurman.

Jorg Haider is een homohatende politicus die zelf minnaars bleek te hebben. Die hypocrisie toont de obsessie om als een ‘zuiver’ mannelijke man te worden gezien. Niet toevallig gaat homofobie dan ook met vrouwonvriendelijkheid gepaard: zoals echte mannen heteroseksueel zijn, moet een echte vrouw onderdanig haar plaats kennen. Hiermee bevestigt ze de superieure, ‘echte’ mannelijkheid.

In een liberale samenleving verschuiven de definities van mannelijkheid of vrouwelijkheid. En dat is niet voor iedereen even makkelijk. Het hokjesdenken wordt dan opnieuw aantrekkelijk. Niet toevallig vervallen die jongeren makkelijk in homofobie wier vader haast geen constructieve rol speelde bij hun opvoeding. Soms moeten die jongens heel vroeg verantwoordelijkheid nemen in het gezin, omdat ze in de ogen van hun moeder de enige man(nen) in huis zijn. Dat voedt onzekerheid over de eigen identiteit. En wie geen sterk beeld heeft van mannelijkheid, moet wel een macho worden. Homo’s verafschuwen wordt dan een soort mannelijkheidtest (of een vrouwelijkheistest, afhankelijk van de positie).

Verdraagzaamheid vergroot dus wanneer je het anders-zijn van de anderen niet meer op jezelf betrekt: wanneer de homo op je werk of in je straat geen test of bevraging wordt voor je eigen identiteit. Zeker wanneer mensen uit homohaat tot gewelddaden overgaan, is zo’n kritisch zelfinzicht noodzakelijk. En helpt het om ook de angst en de onzekerheid achter de homohaat te onderkennen.”