Dit is mijn recensie voor het boek van Assita Kanko, ‘De tweede helft. Tijd voor een nieuw feminisme’, (Lannoo)

“Vrouwen die vrouwen helpen, DS Letteren op vrijdag 27 november 2015.

Achterover leunen omdat je het ver hebt geschopt in het leven, om van je succes te genieten. Assita Kanko zou het makkelijk kunnen, maar het is niets voor haar. Ze werd geboren in Burkina Faso, en heeft zich met verbluffende kracht opgewerkt tot kaderlid van een internationaal bedrijf en politica (ze is MR-gemeenteraadslid in Elsene). In haar vorige boek ‘Parce que tu es une fille’ beschreef Kanko de moeilijkheden op haar pad, die met de cultuur, traditie en godsdienst van haar thuisland te maken hebben. In haar nieuwe boek verbindt ze haar inzichten met het onrecht dat miljoenen vrouwen wordt aangedaan. Kanko is doordrongen van haar maatschappelijk engagement: ze wil het lot van vele niet-gehoorde vrouwen verbeteren en pleit voor een nieuw feminisme. Ze beschrijft het lot dat vrouwen ondergaan, het kleine en het grote geweld, in Europa en in de rest van de wereld.

Ze presenteert een onderbouwd vertoog, verweeft harde cijfers, vreselijke getuigenissen met haar persoonlijk, vaak aangrijpend levensverhaal. Om in Europa te beginnen: Kanko wijst er op dat de overgrote meerderheid van de klachten tegen verkrachting in ons land niet tot een effectieve veroordeling leiden. Ze vermeldt net zo goed andere vormen van seksisme, zoals loonongelijkheid. En ze schetst haar ontnuchterende ervaringen in de politiek waar machistische reflexen hardnekkig blijven bestaan. Over buitenlands en binnenlandse onrecht laat ze onder meer de vermaarde WHO-experte Marleen Temmerman en ‘de machtigste vrouw van de MR’ Valentine Delwart aan het woord. Dat vrouwen moeten elkaar steunen, is een belangrijk motief van het boek: ‘There is a special place in hell for women who don’t help other women’ zei Madeleine Albright.

Met cijfers, wetenschappelijk materiaal en interviews beschrijft Kanko hoe levensgevaarlijk het in vele landen is om meisje te zijn. Vanaf de conceptie tot op hoge leeftijd zijn vrouwen in gevaar. Foetussen worden geaborteerd, kinderen worden bij de geboorte gedood of verwaarloosd omdat ze meisjes zijn. In India, China of Bangladesh gebruiken radiologen de modernste technologie om het geslacht van de foetus te bepalen, zodat de moeder abortus kan plegen als het een meisje is. Volgens de Verenigde Naties zijn ondertussen 100 à 200 miljoen meisjes om die redenen nooit geboren. Meisjes hebben minder toegang tot onderwijs, lopen gevaar jong te worden uitgehuwelijkt, moeten polygamie verdragen, worden door hun echtgenoot verstoten, als het de heren belieft. Met migratie zijn die uitheemse vormen van machtsmisbruik tegenover vrouwen in West-Europa ingevoerd. Kanko vermeldt bijvoorbeeld de eermoord op Sadia Sheikh, die in België werd geboren in een Pakistaans gezin. Vanaf haar twaalfde was ze aan een neef in Pakistan beloofd. Onder druk trouwde ze. Maar Sadia Sheikh wilde liever met haar Belgische vriend samenwonen. Haar familie organiseerde een eerwraak: Sadia werd door haar broer vermoord in het ouderlijke huis.
Kanko maakt zich druk over de onverschilligheid voor de inbreuken op de vrouwenrechten. De straffeloosheid heeft te maken met een perceptie-obsessie: wie een praktijk aanklaagt, riskeert het verwijt een hele groep te stigmatiseren. Zo wordt de boodschapper de boosdoener. Manifest machtsmisbruik en ongelijkheid worden genegeerd omdat ze zich voordoen bij een minderheid. Maar wanneer problemen niet beschreven, geanalyseerd en kordaat aangepakt worden, verergeren ze. Zo gijzelt het gevecht om de ‘juiste’ perceptie het hele debat. Voor diegene die vooral gebiologeerd zijn door perceptie en minderhedendiscours heeft Assita Kanko deze suggestie: pak de problemen bij de wortel aan, dan hoef je je op termijn niet meer om de perceptie van minderheden te bekommeren, omdat hun leefomstandigheden verbeterd zijn.

Er zit bovendien een heel lelijk kantje aan het perceptie-discours: het miskent dat er wel degelijk principes en rechten zijn die voor iedereen gelden. Lijden is universeel, schrijft Kanko. Waarom zou een westerse vrouw haar partner mogen kiezen, terwijl andere vrouwen onder sociale druk geregelde huwelijken ondergaan met mannen uit verre landen die ze niet kennen, en die van hen onderwerping en gehoorzaamheid eisen?

Assita Kanko vertelt openhartig over haar eigen genitale verminking, waartoe haar ouders zich verplicht voelden in een cultuur die geobsedeerd is door maagdelijkheid en eer, waarin bijgeloof, angst en onwetendheid regeren: contact met de clitoris zou mannen impotent maken of baby’s bij de geboorte beschadigen. Paradoxaal genoeg heet deze verminking een ‘zuivering’. Deze praktijk vernietigt de vrouwelijkheid en ondermijnt de solidariteit tussen vrouwen doorheen generaties. Als jong meisje ervoer Kanko niet alleen een ondraaglijke lichamelijke pijn, ze voelde zich bovendien door haar moeder verraden. Die had meegewerkt aan een logica waarin vrouwen verdacht en onzuiver zijn. Pas wanneer met 33 jaar durfde ze de pijn van dat verraad met haar moeder te bespreken.

‘De tweede helft’ is geen filosofisch traktaat over feministische theorieën van de eerste, tweede of derde golf: Het probleem is niet het verschil tussen mannen en vrouwen: overal vind je zowel feministische mannen als machistische vrouwen. Assita Kanko wil concreet onrecht aankaarten en schreef een feitelijk relaas wars van verbittering of verdriet. Zelfs met haar vader, die het bestond op een dag een tweede, jongere vrouw thuis te brengen, heeft ze zich verzoend. Kanko ervoer nochtans hoe polygamie het vertrouwen in een familie ondergraaft, en de kinderen getraumatiseerd achterlaat. Maar Kanko bezit de bewonderingswaardige kracht om uit negatieve ervaringen energie te putten en voor een betere wereld te vechten. Ze schrijft helder, intelligent, geëngageerd. Dit boek is een ‘must’ in deze complexe samenleving: de scherpe analyse, de diepe menselijkheid en de wonderbaarlijke hoop van Assita Kanko zijn uniek.”