“Veel mannen in deze samenleving zijn fantastisch. Ze krijgen het vaak hard te verduren en ontvangen weinig positieve aandacht. Heel wat mannen wensen nochtans dat de vrouwen die hen omringen gelukkig zijn en dat ze vrij hun levensweg kiezen. Die mannen blijken perfect in staat tot zelfkritiek, en zijn bereid om hun gedrag bij te sturen, mocht dat nodig zijn. Hiermee wil ik het veelvuldig geweld tegen vrouwen niet minimaliseren. Integendeel, het is juist cruciaal om het onderscheid tussen houdingen op scherp te stellen.

Uiteraard spelen cultuur en opvoeding een doorslaggevende rol. Welk ander doel hebben die, behalve gedragingen beïnvloeden? Een mens wordt mens door de opvoeding, wist Kant. De idee dat een man geweld of macht gebruikt tegenover vrouwen, doet veel mannen gruwelen. Ze willen in de spiegel geen bruut tegenkomen. Ze vrezen dus niet de repressie van de staat, maar hebben een veel betere motivatie: respect en menselijkheid. Met een repressieve rechtstaat alleen bouw je geen samenleving. De politie kan nooit overal zijn. Het gaat ook over zelfrespect. Mannen hebben dat des te meer wanneer ze weten dat ze hun fysieke superioriteit eerder zouden gebruiken om vrouwen te beschermen, dan om hen aan te vallen.

Die gedachte getuigt van een soort mannenemancipatie, waarover nauwelijks wordt gesproken. Vrouwenemancipatie hangt ermee samen. In beide gevallen gaat het er om dat iemand niet tot zijn biologische dispositie wordt herleid. Vrouwen zijn meer dan wezens die kinderen op de wereld kunnen zetten. En mannen zijn best in staat hun eigen fysieke overmacht te overstijgen, en verantwoordelijkheid te nemen voor hun gedrag.

In La galanterie française beschrijft Claude Habib een belangrijk moment in de historische bewustwording van mannen. Bij het begin van de zeventiende eeuw aanvaarden ze dat vrouwen zich vrij op straat mogen bewegen en gesprekken mogen aanknopen met andere mannen dan hun echtgenoot. In zijn Perzische Brieven laat Montesquieu zijn twee Perzische reizigers verbaasd opmerken dat de vrouwen in Europa veel meer vrijheid genieten dan in hun thuisland, waar vrouwen opgesloten worden, omringd door eunuchen (gecastreerde slaven), en een leven leiden dat alleen ten dienste mag staan van hun meester.

Met die nieuwe hoffelijkheid kwam er ook een nieuwe liefdescultuur. Minnaars bleven discreet over hun relatie – ze verspreiden dus geen roddel en achterklap die de reputatie van de vrouw zou kunnen besmeuren. Een andere regel was dat de vrouw haar minnaar kon kiezen. Voortaan moesten mannen hun best doen om vrouwen te bekoren. ‘Le projet des hommes est d’émerveiller les femmes’, schrijft Habib prachtig. Iedereen begrijpt dat je geen vrouw verleidt met schuttingstaal of met geweld. Het gevolg was een cultuur van liefde voor de liefde zelf, voor sensualiteit en schoonheid. In de literatuur zegevierde die taal van de liefde. Dat ging regelrecht tegen de heersende godsdienst in. Wanneer de aartsbisschop van Sens de beroemde auteur Marivaux ontving, merkte hij venijnig op dat hij geen enkele van diens romans had gelezen.

De galanterie ontwikkelde zich binnen aristocratische kringen. Natuurlijk zijn we dan nog ver verwijderd van de hedendaagse vrijheid voor de vrouw, die haar job kan kiezen of kan scheiden. De autonomie van de vrouw is vandaag veel groter. De galanterie heeft dan ook niet zozeer de vrouwen, dan wel de mannen een andere weg getoond. Het is maar één moment in een hele ontwikkeling naar de vrijheid zoals we die kennen, en die we al te vaak vanzelfsprekend vinden.

Wie zichzelf beschouwt als iemand die gewelddadig zou kunnen zijn, maar verkiest het altijd te weigeren, heeft een ander zelfbeeld. In de geschiedenis die Habib schetst zijn een aantal culturele en religieuze voorschriften gesneuveld, en dat zal ongetwijfeld opnieuw moeten gebeuren.”

Deze column verscheen in De Standaard op 11 januari 2016.