” Trumps electorale succes is het bewijs dat vernederingsretoriek in de politiek goed aanslaat. Opvallend genoeg hangt met die vernederingsretoriek ook een twijfelachtige visie op mannelijkheid samen. Die retoriek draagt geen constructief politiek project. Om die reden alleen al, heeft deze tijd een inspirerende kijk op mannelijkheid nodig, waarbij eer en (zelf)respect niet ten koste van anderen gaan.

Vernedering speelt bij Donald Trump op meerdere manieren. Vanaf het begin beledigde hij doelbewust gehandicapten, Mexicanen, moslims. Anderzijds blijkt volgens zijn biograaf Michael D’Antonio publieke vernedering Trumps ergste nachtmerrie te zijn: de celebrity/politicus kan geen enkele persoonlijke onvolkomenheid toegeven. Over wie faalt, spreekt hij met intense minachting. Zijn politieke project bestaat uit zelfverklaarde grootsheid: ‘I’m the greatest, I’ll make America great again’. Niet toevallig trekt hij kiezers aan die sociale statusverlies en achteruitgang vrezen.

Trump doet geen moeite om zijn minachting voor vrouwen te verbergen. Schaamteloos bespot hij hen om hun uiterlijk, miskent hij hun capaciteiten, en bedreigt hij hun lichamelijke integriteit. Trump gedraagt zich – met succes – als een agressieve bully, die watjes verafschuwt, en autoritaire leiders als Putin bewondert. Alsof mannelijkheid brute macht over anderen betekent.

Wanneer vernedering een politiek programma overheerst, is er geen constructieve uitweg mogelijk.

De filosoof Avishai Margalit definieert vernedering als ‘elk gedrag of elke voorwaarde die voor een persoon een reden vormt om zijn of haar zelfrespect gekwetst te zien’. Margalit stelt ook dat iemand zich vernederd kan voelen zonder dat de ander de intentie had om te kwetsen. Dat maakt de politieke gevolgen van vernederingsgevoelens enorm complex: soms verwacht de vernederde een schadeloosstelling die niemand kan inlossen.

Alleen al gegronde gevoelens van vernedering leiden tot politieke rampen. Europese landen hebben na de Tweede Wereldoorlog bewust een politiek project uitgewerkt om die negatieve dynamieken te beëindigen. Na de Eerste Wereldoorlog voelde Duitsland zich diep vernederd, en waren landen als Frankrijk wraakzuchtig. Het leidde alleen tot een volgende wereldoorlog. Na 1945 hadden Frankrijk en Duitsland hun lesje geleerd, en wilden ze positief samenwerken. In dezelfde periode trok de EU lessen uit het onrecht van het Europese kolonialisme: de strijd tegen racisme en discriminatie van minderheden werd diep verankerd met wetten, instellingen en rechtsorganen. De EU probeert – in de woorden van Margalit – een ‘decent society’ te zijn, waar niemand zich vernederd hoeft te voelen. Het heeft Europa een lange periode van welvaart en vrede opgeleverd.

Toch duiken die gevoelens weer op. Een goed voorbeeld is de hernieuwde aantrekking van Malcolm X. Deze radicale activist was het grootste deel van zijn leven onverdraagzaam, racistisch en antisemitisch. Aan het einde van zijn leven werd hij opener, maar daarmee tekende hij zijn doodvonnis. Vandaag berust de identificatie van moslimjongeren in Europa met het tragische lot van Malcolm X op foute historische vergelijkingen, zoals ik reeds heb aangehaald. Natuurlijk bestaan discriminatie en racisme, en moeten die worden aangepakt. Maar de Europese Unie drijft niet op slavernij en apartheid. Dwepers met Malcolm X verkiezen toch de trauma’s van het zwarte slavernijverleden in de VS als uitgangspunt voor politieke actie. Maar welke actie? Reële slavernij of reële apartheid kunnen worden afgeschaft. Zichzelf aangeprate onmenselijke kwetsuren vallen moeilijk te helen.

Op vlak van vrouwenrechten laat Malcolm X’s project daarbij weinig ruimte voor moderne vrouwenemancipatie. Volgens socioloog Mark Elchardus (De Morgen, 28/10) gaat de strijd om sociaal economische gelijkheid echter ook juist hand in hand die strijd. Achterstand volgt namelijk niet alleen uit een politiek van achterstelling en discriminatie. De armoede in kansarme gezinnen wordt vergroot doordat vrouwen niet gaan werken. Vrouwenbewegingen hebben vrouwen vroeger terecht aangezet om meer te studeren en te werken.

Het is geen nederlaag voor mannen wanneer vrouwen op alle vlakken succesvol mogen zijn. Vandaag zijn dan ook mannelijke voorbeelden nodig die zich niet ten koste van vrouwen, homoseksuelen, Joden, zwarten, blanken, christenen, andersgelovigen of wie dan ook manifesteren. En die geen geweld goedkeuren als reactie op vernederingen.”