“Macron versus Le Pen, het rondt een evolutie af die zich vijftien jaar geleden heeft ingezet, die van een groeiende kloof tussen burger en traditionele politiek.
De twee traditionele partijen van de vijfde republiek – de socialisten en de republikeinen – zijn dus afwezig in de tweede ronde. Toch staan, met Emmanuel Macron en Marine Le Pen, over twee weken twee ideologieën lijnrecht tegenover elkaar: economisch liberalisme tegenover economisch protectionisme, multiculturalisme tegenover nationalisme, globalisering tegenover soevereinisme, Frankrijk binnen of buiten de Europese Unie.
Frankrijk lijkt dus hopeloos verdeeld, maar om deze uitslag te begrijpen, is een korte terugblik nodig. De eerste barsten werden vijftien jaar geleden al zichtbaar. In april 2002 verscheen, tegen alle peilingen in, op TF1 de foto van Jean-Marie Le Pen naast die van Jacques Chirac tijdens het journaal van acht uur. Beklijvend televisiemoment. Lionel Jospin, de socialistische kandidaat en voormalig eerste minister onder Chirac, viel net uit de boot. De Fransen hadden de keuze tussen rechts en rechtser. Jospin hield de eer aan zichzelf: hij voelde zich verantwoordelijk voor de nederlaag van zijn partij, voor de doorbraak van het Front National. Twee weken later werd Chirac met ruime meerderheid verkozen. De orde leek hersteld, de republiek was gered.
Wie nu terugkijkt op die gebeurtenissen ziet dat Chiracs klinkende zege een pyrrusoverwinning was. In 2005 kwam er nieuwe opschudding: een meerderheid van de Fransen stemde tegen de Europese grondwet. De belangrijkste politici, de media, allen waren ze voorstanders geweest. Geen enkele traditionele politicus nam die afwijzing van de Europese Unie ernstig. Het ‘neen’ werd weggezet als een proteststem, als het resultaat van gebrekkige kennis, als een afwijzing van Chiracs beleid. Bij de volgende verkiezingen, in 2007 versloeg Sarkozy Ségolène Royal. Hoewel Sarkozy jarenlang minister van Chirac was geweest, boetseerde hij het imago van de baanbrekende buitenstaander, de tegenpool van Chirac. Sarkozy zwoer dure eden over grote, noodzakelijke hervormingen. Maar er gebeurde niet veel. In 2012 waren de Fransen ook Sarkozy hartgrondig beu, en verkozen ze François Hollande. Toen al leek de afkeer een sterkere motivatie voor kiezers dan een positieve voorkeur. Hollande won door Sarkozy neer te zetten als het schoothondje van de Duitse bondskanselier Merkel en het financieel kapitalisme. Hollande beloofde dat hij een vuist zou maken tegen de Duitse besparingspolitiek die de Europese Commissie oplegde na de crisis in 2008. Het Duitse beleid werd de Europese norm.
De kloof tussen de politiek en de burger bleef groeien. Over Europa, de aanpak van het terrorisme, de begrotingspolitiek: de verkiezingsbeloftes kunnen de Fransen niet meer verdommen. Ze verwachten nu nog minder dan ooit van de traditionele politiek. Politicoloog Brice Teinturier schreef er recent een boek over, Plus rien à faire, plus rien à foûtre, ‘niets meer aan te doen, niets meer mee te maken.’ Deze keer was de sociaaldemocratische kandidaat, Benoît Hamon, volgens de peilingen al op voorhand kansloos. In slechts vijftien jaar tijd is een aardverschuiving een dwingend feit geworden.
De verrassing is Emmanuel Macron. Hij kondigt vooral een nieuwe politieke stijl aan, overstijgt als het ware het partijpolitiek en presenteert zichzelf als én rechts, én links. Macron was zo slim om niet aan de voorrondes van de PS deel te nemen. Hij distantieerde zich van Hollande en begon een eigen beweging, En Marche, afgekort EM, zijn initialen. Een partij heeft hij niet, maar heel wat PS-boegbeelden schaarden zich al achter hem, zoals voormalig eerste minister Emmanuel Valls, een aantal belangrijke PS-burgemeesters en de liberale intellectuelen van de PS, zoals Bernard-Henri Lévy, Alain Minc, Jacques Attali. De centrum-democraten van Bayrou en heel wat ex-ministers van Chirac hebben ook hun steun toegezegd. De volgende uitdaging is om al die mensen op één lijn te krijgen.

Bijna alle peilingen geven Macron aan als winnaar in de tweede ronde. Maar Le Pen is niet geheel kansloos volgens Serge Galam. Deze fysicus, professor aan Science Po, voorspelde Trumps overwinning in november, zag de nederlaag van Juppé tegen Fillon aankomen en schatte het referendum over de Europese Grondwet in 2005 juist in. Hij wijst op de rol die inflexibles spelen: de onbuigzame kiezers die niet van gedacht veranderen en zeker komen opdagen. Van de vier kandidaten die op het laatst overbleven, heeft Macron het kleinste percentage inflexibles. Al lijkt de zege in zicht, het zou hem uiteindelijk parten kunnen spelen.”