“De verkiezingsstrijd voor 2018 is begonnen. In Antwerpen ligt burgemeester De Wever onder vuur; Nahima Lanjri schrijft een open brief aan Borgerhout; de PVDA lanceert digitale enquêtes.

Campagnes rond ‘straffe uitspraken’ ontbreken helaas niet. Helaas, omdat deze campagnes de onverschilligheid tegenover de politiek aanwakkeren.

Het meest recente voorbeeld is de heibel rond Bart De Wevers interview in de Gazet van Antwerpen, waarin hij zegt: ‘Kijk naar de foto’s van daders in Barcelona. Op de Turnhoutsebaan kom je makkelijk mannen van dat type tegen.’

Het stramien is bekend: het lijkt alsof zo’n spectaculaire kop in het interview op zichzelf staat. Daarover ontstaat dan een storm van verontwaardiging. Maar wie het hele stuk leest, ziet dat het interview anders luidt: ‘Die kleine kwalijke groep van vijfhonderd dossiers (van geradicaliseerden) is ook voor de moslims zelf kwalijk. Kijk naar de foto’s van de daders in Barcelona. Op de Turnhutsebaan in Borgerhout kom je makkelijk twintig mannen van dat type tegen. Zo ontstaat een spiraal van wantrouwen en afwijzing.’

Meteen verschijnen opiniërende artikels dat de ‘polarisering dringend moet eindigen’. Een polarisering die echter alleen voortvloeit uit een gebrekkige lectuur van het stuk. Op zaterdag verschenen berichten over fietsagenten die klappen kregen van omstaanders nadat ze een vrouw in Borgerhout wilden arresteren. Na dit gewelddadige incident verwachtte De Wever een signaal van de buurt. Op zondag kwam er een betoging, maar dan tegen De Wever, die volgens een facebookbericht ‘zijn eigen burgers met gorte uitspraken schoffeert en burgers stigmatiseert.’ Bij die betoging was voor ongeveer elke tien deelnemers één fotograaf aanwezig was. Het leverde opnieuw voer voor berichtgeving, interpretatie, commentaar.

In feite was de signaal-betoging in Borgerhout mager, zeker als racistische uitspraken van een burgemeester over een bevolkingsgroep inderdaad de inzet zou zijn. Blijkbaar kunnen nog heel wat mensen voorbij de kop lezen, en schatten ze de problemen anders in.

Deze episode raakt aan een breder punt: burgers reageren apathisch omdat ze zo’n nieuwscyclus als een soort spektakel beleven, niet als een politieke kwestie waar zij als burgers bij betrokken zijn. Je trekt toch ook de straat niet op over de uitslag van ‘Belgium’s Got Talent’, al betwist je het oordeel van de jury?

Sensationele mediastormen die onverschilligheid bevorderen, zijn geen Vlaams of Belgisch fenomeen. Ze zijn evenmin eigen aan linkse of rechtse geïnspireerde media, maar aan het gekonkel op sociale media en haast-journalistiek, met nefaste politieke effecten.

Hier is een voorbeeld uit Amerika, maar uit Frankrijk zou evengoed kunnen: tijdens Obama’s jaren als president draaide de politieke berichtgeving voortdurend rond zijn ‘gaffes’, zijn uitglijders. Het proces verliep gelijkaardig. Zogezegd maakte hij een zware misstap, maar in werkelijkheid ging de rel nergens over. Dan volgden nieuwscycli in een schandaalsfeer, doordrongen van opgeklopte verontwaardiging. In Amerika moest een politicus zich dan verontschuldigen. Incident gesloten, op naar het volgende. Zo stapte Obama eens in een helikopter en begroette een militair terwijl hij een bekertje koffie in de hand hield. Wat een heiligschennis! Vertoonde de president wel voldoende patriottische reflexen? Dagenlang vulden de beelden het nieuws, maar het debat had geen enkele politieke inhoud of relevantie. Het betrof misverstanden die de media zelf hadden gecreëerd. Bij de achterban wekte die hetze eventueel wat emoties los, maar geen politieke betrokkenheid. Ondertussen bleven de relevante vragen uit: hoe zagen de Amerikanen hun land evolueren? Met welke moeilijkheden hadden zij te maken? Politieke visies, ideeën, analyses werden evenmin gemaakt.

Het resultaat is bekend: een verkiezingsuitslag in 2016 waaruit vooral afkeer en wanhoop over het politieke bedrijf spreekt. Erger nog, een politicus werd plots moedig bevonden omdat hij zich van ‘gaffes’ niets aantrok, laat staan dat hij ze zou corrigeren of zijn excuses zou aanbieden. Nou, dat had niemand zien aankomen… Niemand begreep de omslag, en dus gingen cruciale maanden voor de verkiezingen nog verloren aan heftiger wordende verontwaardiging over ‘straffe uitspraken’. Maanden waarin het debat ten gronde had moeten plaatsvinden. Trumps botte gedrag had voor veel kiezers trouwens het omgekeerde effect: hij werd populairder, omdat hij oprecht overkwam. Zelfs de rechtse media waren hun greep op het spel kwijt, want Trump was niet hun favoriete republikeinse kandidaat. Na jarenlange oppervlakkige berichtgeving hadden ze niet meer de gewoonte om politiek diepgaand te bespreken. Ze stonden met lege handen.

Het echte gevaar voor de democratie is niet de één of andere politicus en zijn ‘straffe uitspraken’, maar de onverschilligheid van burgers. En die onverschilligheid wordt door clickbait-journalistiek, lichtzinnige campagnes en incorrecte berichtgeving met de dag groter.”

Deze column verscheen in De Standaard op 7 september 2017.