Journaliste Katrien Stragier legde me enkele paradoxen voor om de hedendaagse politieke situatie te analyseren. Dit interview verscheen in september 2019, in ‘Voka Tribune’.

“De bange, boze kiezer is eigenlijk net ambitieus  (en andere paradoxen van nu)”

Gaan we angstige jaren tegemoet? Ja, menen sommigen op basis van de verkiezingsuitslag. Maar politiek filosofe Tinneke Beeckman ziet dat anders. “Er wordt gezegd dat de kiezer bang en boos is. Maar ik vind het net goed dat mensen zeggen: ‘Politici, jullie doen het niet goed genoeg’. Achter die angst gaat wel ambitie schuil.” We leggen haar deze en enkele andere paradoxen van nu voor.

Paradox 1:

We zijn nog nooit zo welvarend geweest, maar toch zijn we bang en boos

 Alle statistieken wijzen erop dat we het eigenlijk nog nooit zo goed hebben gehad, maar toch laten we protest horen in het stemhokje.

“Het vooral gaat over: gaan mijn kinderen het nog zo goed hebben als ik? En dat is een terechte bekommernis. Het onderwijs is daar een goede indicator voor. Wij zijn in Vlaanderen altijd heel fier geweest op ons onderwijs, dat er mee voor heeft gezorgd dat we zo’n kwantumsprong konden maken. Als er dan berichten komen dat de kwaliteit daarvan daalt, dan genereert dat angst.”

We gaan angstige jaren tegemoet?

“Achter die angst zit ook een bekommernis. Het is goed dat we cijfers die aantonen dat de leesvaardigheid daalt niet trivialiseren. Ik vind goed dat mensen zeggen: ‘Dat is niet goed genoeg’. Er zit dus ook wel een ambitie achter die angst en dat is gezond. Ook al liggen de politieke kaarten op dit moment heel moeilijk, is dat wel een energie waar je iets mee kan doen. Maar die gevoelens worden vaak snel weggezet vanuit de politiek. Wij zijn de redelijke politici, en de anderen zijn irrationeel. Tja, als je zo betuttelend wordt toegesproken, stop je met luisteren.”

Paradox 2:

We hebben het minste aandacht voor het niveau waar het meeste beleid beslist wordt

 Het Europese niveau bepaalt 60 tot 70 procent van het beleid. Toch is daar minder aandacht voor dan het Vlaamse of het federale niveau.

“Ja, dat is echt een van de kernproblemen van deze tijd. Het heeft er mee te maken dat politiek heel fysiek is. Michael Ignatieff, politiek filosoof en voormalig kandidaat-premier in Canada, schrijft dat in ‘Fire and ashes’. Je voelt je meer betrokken bij politici die je kan ontmoeten. Europese politici zouden dus meer kunnen rondreizen of een campagne voeren zoals in de VS. Ten tweede is politiek iets heel competitiefs. De kiezer moet op jou stemmen en niet op die ander. Dat maakt deel uit van het spel, maar heb je minder Europees, waardoor de aandacht naar het nationale niveau wordt getrokken.”

Het zorgt ook wel voor een schimmenspel, waarbij politici dingen beloven waarvan ze weten dat die op Europees niveau geregeld moeten worden.

“Fisaliteit, afspraken over arbeidsvoorwaarden, … Je zit echt in een internationale competitie. Maar daar wordt heel weinig over gesproken, ook door vakbonden. Ik heb soms het gevoel dat hoe groter de machteloosheid van politici is, hoe harder ze tegen elkaar roepen. Het toppunt in de voorbije campagne was voor mij een televisiedebat tussen Peter De Roover (N-VA) en Kristof Calvo (Groen) over migratie. Allebei deden ze alsof het héél erg belangrijk was wat zij te zeggen hadden, terwijl bijvoorbeeld de buitengrenzen bewaken natuurlijk op het Europese niveau zit.”

Werken die mechanismen niet in de hand dat veel burgers op hun honger blijven zitten?

“Heel erg. Zeker die rivaliteit tussen politici in debatten. Ik denk dat veel burgers denken: waarover gaat dat hier eigenlijk? Als iedereen kan zien dat carrièreplanning van politici belangrijker dreigt te worden dan het verschil dat zij zouden maken in het beleid, dan is er echt wel een groot probleem.”

Paradox 3:

We stellen feiten in vraag, maar niet politici die duidelijk liegen

Feiten liggen onder vuur, terwijl politici die een loopje nemen met de waarheid – zoals Donald Trump en Boris Johnson – veel aanhang hebben. Hoe valt dat te verklaren?

“Vanuit de menswetenschappen is er een beeld opgehangen dat objectiviteit niet bestaat omdat iedereen vanuit een bepaalde context en achtergrond spreekt. En dat heeft Trump met zijn fake news eigenlijk overgenomen. De liberal media liegen volgens hem allemaal, want ze zijn liberal. Het gaat dus niet meer over de inhoud, maar over wie iets zegt. Natuurlijk spreekt niemand volledig objectief, maar er zijn nog altijd wel mensen die leugens verkopen. Zoals sommige muziekstukken nu eenmaal vals klinken. Wat Trump en Johnson doen is mensen bevestigen in hun groot gelijk, zonder dat ze nog kritisch naar feiten moeten kijken.”

Het is belangrijk wie iets zegt, zegt u. Je merkt daarbij wel dat gevestigde instituties met meer argwaan worden bekeken.

“Iedereen die vroeger een positie van autoriteit innam wordt nu wegens die positie gewantrouwd. En wantrouwen ondermijnt een democratie, zoals filosoof Alexis de Tocqueville al in de 19^e eeuw beschreef. Want je kan niet alles weten, dus moet bijvoorbeeld voor cijfers wel op de Nationale Bank vertrouwen.”

Mensen mee krijgen wordt de komende jaren cruciaal, want we staan voor grote maatschappelijke uitdagingen. Hoe zorgen we voor genoeg draagvlak?

“Mensen zijn héél individualistisch geworden. Terwijl burgerschap vaak iets van jou vraagt dat je als individu niet wil doen. Het individu in mij verlangt bijvoorbeeld naar een groot huis met een zwembad, terwijl de burger in mij weet dat je daar wegens de klimaatverandering beter niet voor kiest. Of dat je zoekt naar energiezuinige technieken in plaats van een leven te leiden dat kosten genereert voor de volgende generatie. Als je wel zo’n concept van burgerschap hebt, dan kan je veel van mensen vragen. Ik denk ook niet dat mensen per definitie niets willen inleveren, maar ze moeten het gevoel hebben dat het een gedeelde inspanning is die uiteindelijk iedereen ten goede komt.”