In het Januari-nummer van Filosofie Magazine staat een interview van Annette Van der Elst met mij, over mijn laatste boek, ‘Macht en Onmacht. Een verkenning van de aanslag op de Verlichting’ (De Bezige Bij, 2015). foto’s Kick Smeets.

“Na de aanslagen in Parijs in januari en november 2015 lijkt het debat over deze destructieve daden verlamd, constateert Tinneke Beeckman. Alsof het moeilijk is om daders aan te wijzen. ‘Sociaal-economische factoren, uitsluiting en slachtofferschap van de daders bepalen de verklaringen voor de daden en de denkbeelden erachter.’ Tegelijkertijd zijn we in vertwijfeling over de waarden die we als samenleving willen verdedigen. ‘We zijn heel kritisch geworden over Verlichtingswaarden als vrijheid of gelijkheid. We beschouwen die vooral vanuit een visie op onderdrukking en onrecht.

De daden en commentaren na de aanslagen op het satirisch tijdschrift Charlie Hebdo en de joodse supermarkt nu een jaar geleden, deden Beeckman besluiten het boek waaraan ze werkte ingrijpend te wijzigen. ‘Ik besefte dat die actualiteit het thema van mijn boek des te urgenter maakte. Ik heb hoofdstukken toegevoegd, bijvoorbeeld over complotdenken, en het thema gekoppeld aan de debatten over radicalisering en fundamentalisme.’

Aanslag op de Verlichting

De Belgische filosofe onderzoekt in haar boek Macht en Onmacht waar de verlamming en vertwijfeling over waarden die aan de basis liggen van onze samenleving vandaan komen. Ze brengt die in verband met de invloed van postmoderne denkers, zoals de filosofie van Michel Foucault , die ze als een aanslag op de idealen van de Verlichting typeert: de kracht van de rede werd ontmanteld, de democratie argwanend benaderd, streven naar waarachtigheid en naar objectieve waardeoordelen ondermijnd.

Foucault ziet zijn filosofie als een kritische filosofie, gericht op het blootleggen van structuren die aan de basis liggen van machtrelaties. In navolging van Foucault, bestaat het kritische doel erin om elk dominant discours te ontmantelen, en het perspectief van de onderdrukte minderheid te laten primeren. Maar die insteek garandeert geen beter politiek alternatief.

Slachtoffer

Op die manier analyseerde Foucault eind jaren zeventig van de vorige eeuw de Perzische samenleving ten tijde van de Sjah, een “stroman” van het Amerikaanse “imperialisme”. Hij verklaarde zich solidair met de destijds in Parijs in ballingschap levende ayatollah Khomeini, die in zijn ogen met de politieke islam de onderdrukte minderheid zou bevrijden. Maar hij was ‘stekeblind’, zegt Beeckman, voor de onderdrukking van vrouwen, religieuze minderheden en homoseksuelen onder een islamitisch regime. ‘Vanuit zijn verlangen de westerse demonen te bestrijden opende hij enthousiast de deur voor fundamentalisme.’

Foto: Kick Smeets / Hollandse Hoogte

Een analyse van machtsstructuren met als centrale vraag ‘wie domineert, wie is de gedomineerde?’ heeft als neveneffect de verheerlijking van slachtofferschap, stelt Beeckman. Dat tekent volgens haar het hedendaagse debat over de aanslagen en de radicalisering van moslimjongeren tekent. ‘Slachtofferschap kan een levensvisie worden, een bron voor waardeoordelen, en zelfs voor superioriteitsgevoelens. De ander is schuldig, het slachtoffer is goed.’ En wie zich te gewillig identificeert met de eeuwige onderdrukker, zoals velen doen, lijdt aan een vorm van zelfoverschatting. Beeckman: ‘Dan zeg je eigenlijk dat je de enige bent die macht heeft. Dat alleen jouw handelingen effect hebben. Maar daarmee misken je dat de ander zijn leven ook vorm kan geven. ’

Continue Reading ›