Alain Platel en Mirjam Devriendt onderzochten de redenen waarom mensen vechten, in hun film ‘Why we fight’. En daarvoor verschijn ik als geïnterviewde filosoof. Hier is een recensie uit De Standaard, van Filip Tielens.

“Moeder, waarom vechten wij?

Van geësthetiseerd geweld in dans tot knokpartijen en grote oorlogen: in de prachtige, associatieve film Why we fight? exploreren Alain Platel en Mirjam Devriendt de vechtersbaas in de mens.

Trek elkaars kleren uit en probeer je eigen outfit zo lang mogelijk aan te houden: dit op het eerste gezicht hoogstens ondeugende kinderspelletje lag aan de basis van Nicht schlafen (2016), een van de mooiste dansvoorstellingen van choreograaf Alain Platel. In de openingsscène gingen de dansers elkaar speels te lijf, maar al gauw was de fun er af. Het geweld, dat begon zonder duidelijke redenen, veroorzaakte een cyclus van steeds meer geweld. Uitgeput en halfnaakt bleven de dansers na die langgerekte, heftige scène achter op het slagveld, met achter hen een paardensculptuur die Berlinde De Bruyckere ontwierp als herinnering aan de vele zinloos gesneuvelde paarden tijdens de Eerste Wereldoorlog.

De vraag ‘waarom vechten we?’ bleef Platel ook de jaren nadien fascineren. Fotograaf en filmmaker Mirjam Devriendt, een nauwe medewerker van De Bruyckere, raakte op haar beurt in de ban van Nicht schlafen en begon de dansers te filmen. Die beelden vormen nu, vijf jaar later, het kloppende hart van Why we fight?, de film die ze met Platel creëerde. In close-up zien we de rauwe emoties van dansers die elkaar te lijf gaan, maar later ook teder voor elkaar zorgen. Bijzonder knap zijn haar schokkerige slowmotionbeelden, die de dans vervormen tot een bewegend, impressionistisch schilderij, met Mahler als muzikale gezel.

Trigger warning

De immer bescheiden Platel is zelf niet te zien in de film. Wel geeft hij het woord aan drie dansers, die eerlijk en eloquent vertellen over hun ervaringen met geweld. Hun woorden worden gedrapeerd over de prachtige dansduetten, die op hun beurt worden doorsneden met archiefbeelden. Soms met nadrukkelijke fysieke gelijkenissen, zoals oproerpolitie die betogers de kleren van het lijf scheurt, maar ook (trigger warning!) beelden van bewakingscamera’s die straatgeweld filmen en zelfs dieren die elkaar in de haren vliegen.

Via zwart-witbeelden keren we ook terug naar de tijd van Mahler, die in zijn onrustige composities de toenemende maatschappelijke spanningen verklankte. De link met onze turbulente tijd ligt voor de hand, maar dirigent Teodor Currentzis – die Mahlers muziek intens belichaamt – relativeert: ‘De mens heeft nog geen seconde zonder oorlog geleefd.’

Zo zoomt Why we fight? steeds verder uit, terwijl het alle conflicten en oorlogen van de laatste drie eeuwen in kaart brengt. Filosofe Tinneke Beeckman waarschuwt dat de intermenselijke verdraagzaamheid echt wel aan het afnemen is, terwijl historicus Koert Debeuf vreest dat de achteruitgang van globalisering en de opkomst van nationalisme zal leiden tot een nieuw globaal conflict. De film reikt zelfs tot in de ruimte, waarbij Nasa-astronauten vertellen dat wie de aarde ooit van bovenaf heeft gezien, milder is voor de medemens.

Capitoolbestorming

Alain Platel is volop bezig met zijn rijkgevulde oeuvre een tweede leven te geven: in een speelse opendeurexpo, het boek Requiem pour L., de herneming van Gardenia en de remake van C(h)oeurs in 2022. Why we fight? past in dat rijtje: het is een erg geslaagde manier om de vluchtige kunstvorm die dans is te bewaren voor de eeuwigheid. Daarbij vervalt hij niet in een captatie of making of, maar verbindt hij het geësthetiseerde geweld in zijn kunst met het reële geweld in de buitenwereld.

De film culmineert in een orgie van geweld, met beelden van de bestorming van het Capitool en manifestaties van Vlaams Belang. In een associatieve, kolkende beeldenstroom toont het filmduo het gevaar dat uitgaat van de massa, maar ook de kracht die schuilt in bewegingen die strijden voor sociale rechtvaardigheid – woede kan immers ook constructief zijn. Maar het meest intens is toch de ijzingwekkende stilte van scholiere Emma González, die in 2018 de schietpartij op haar middelbare school in Parkland, Florida, overleefde en wier afbeelding lange tijd prijkte aan de gevel van de Bijloke-site waar Platel huist. 

Een allesomvattend antwoord op de vraag uit de titel geeft de film niet. Geweld is vaak een combinatie van individuele psychologische, sociale, politieke en religieuze factoren, stellen Platel en Devriendt, een fysieke reactie die ontstaat wanneer we woorden tekortkomen om onze onvrede uit te drukken. Dat kan in de gesublimeerde vorm van bloedmooie dans, maar helaas ook in vreselijke slachtpartijen, zoals de pijl-en-boogmoordenaar deze week nog maar eens bewees.

‘Why we fight?’ gaat in première op 14/10 op Film Fest Gent en komt in 2022 in de zalen.”