Welke praktische levenslessen volgen uit Spinoza’s filosofie? Ik besprak er enkele tijdens een ‘Sunday Service‘ georganiseerd door Villanella. Op de laatste zondag van de maand (alvast tot eind juni 2015) organiseert Villenella een gemeenschapsdienst, die begint met enkele rituelen, dan volgt een lezing, en tot slot is er een lunch. Plaats: De Studio, Maarschalk Gerardstraat, 2000 Antwerpen.

Over het goede leven

Een spinozische ‘preek’ lijkt me een contradictio in terminis: Spinoza heeft het helemaal niet begrepen op moraliserende oordelen. Hij verafschuwt mensen die anderen vertellen wat ze moeten doen of hoe ze moeten leven – dat is de kern van zijn kritiek op theologen en moraalfilosofen van zijn tijd, die de mens niet beschrijven zoals die is, maar zoals ze vinden dat die zou moeten zijn. Maar voor Spinoza getuigt het niet van wijsheid of van inzicht in de ware aard van God, om mensen voortdurend op hun gebreken en tekortkomingen te wijzen.

Spinoza’s project beoogt dan ook het tegenovergestelde: zijn ‘Ethica’ is er juist op gericht om mensen zelf te laten ontdekken hoe ze vrij kunnen zijn. Spinoza verkiest te leven volgens de rede. Maar hij weet zeer goed hoe moeilijk dat is. “Het beste wat we dus kunnen bereiken zolang we geen volmaakte kennis van onze gevoelens hebben, is het bedenken van een goede manier van leven, oftewel vaste levensregels, die uit ons hoofd te leren en ze voortdurend toe te passen op de individuele zaken die we regelmatig tegenkomen in het leven.” (E, V, 10).

Spirituele oefeningen?

In zijn ‘Ethica’ liet de filosoof zich sterk inspireren door het epicurisme en het stoïcisme.  Filosofie is niet alleen (abstract) denken, maar ook vorming van de geest, om problemen te onderkennen en om zich in het leven te oriënteren.

Filosofie is dus een levensstijl, een levenskeuze. Keuzes maken kan je niet altijd spontaan. Zowel de epicuristen als de stoïcijnen hebben enkele ‘spirituele’ oefeningen. Welke meer spinozistische oefeningen vallen uit zijn filosofie af te leiden?

Ik geef er enkele.

1. Aanvaard pluraliteit. Mensen leven makkelijker in conflict omdat ze willen dat anderen hun ideeën, waarden en voorkeuren delen.  ‘Wij zien dus’ schrijft Spinoza, ‘dat ieder van nature ernaar streeft, dat anderen naar zijn zin leven, met het gevolg dat, waar allen dit gelijkelijk beogen, zij elkaar gelijkelijk tot last zijn en waar alleen door iedereen willen worden geprezen en bemind, allen elkaar haten.’ (E, III, stelling 31, toegift). Continue Reading ›