Deze column verscheen in de zomerreeks van De Tijd, ‘Wat mag de prullenmand in?’

“Wat moet weg? De idee dat economische groei per definitie goed is, of erger nog: dat alleen financiële of economische groei een graadmeter zijn voor succes. Wat komt in de plaats? Een constructieve visie op groei, die niet ten koste gaat van volgende generaties.

Leven is groei. Een kind zien opgroeien is wonderlijk. Een tuin aanleggen, bomen en planten zien groeien is betoverend. Het heeft dus geen zin om elke vorm van groei overboord te gooien. Maar er is wel slechte groei: groei die nu voordelig lijkt, maar op termijn te duur wordt betaald. Als we van die slecht groei af willen, dan moeten we onze gehechtheid eraan begrijpen. Die heeft met een verlangen naar veiligheid te maken. Dat is de paradox: we hanteren een groeimodel dat de planeet, en dus onszelf beschadigt. We maken het leven dus onveiliger, zeker voor volgende generaties. Die omslag vraagt een behoorlijke filosofische aanpassing: dat groei per definitie beter is, zit diep in ons denken verankerd.
Wie verantwoordelijkheid opneemt en rijkdom doet toenemen, geniet in het Evangelie van Gods gratie. In de ‘parabel van de talenten’ vertrekt een man op reis. Hij geeft een aantal muntstukken aan zijn drie knechten. De eerste verdubbelt zijn vijf muntstukken. De tweede knecht maakt van zijn twee muntstukken vier. De derde begraaft het enige muntstuk terug dat hem was toevertrouwd opdat het veilig zou zijn. Bij zijn thuiskomst geeft de man dat ene muntstuk aan de eerste knecht: wie niets heeft en niets vermeerdert, zal niets krijgen.

De visie op groei van de Britse denker Thomas Hobbes (1588-1679) beïnvloedde de liberale theorie. Schaarste is de natuurlijke toestand van de mens: we begeren altijd meer dan we hebben. Onze verbeelding stuwt een eindeloos verlangen. We leven ook in schaarste, omdat we beseffen dat ons leven in tijd beperkt is. Voortgedreven door een fundamentele doodsangst, trachten we macht te verwerven. En die macht veronderstelt steeds meer macht en middelen. Om zich veilig te voelen volstaat een bepaalde positie, of een geldbedrag niet. ‘Ik stel daarom één eigenschap voorop die alle mensen gemeen hebben: een aanhoudende en rusteloze begeerte naar macht en nog meer macht, die pas eindigt bij de dood’, schrijft Hobbes in zijn bekendste werk, Leviathan. Continue Reading ›