“De knoop rond de federale regeringsvorming valt amper te ontwarren. Een meerderheid aan Vlaamse kant is er alleen als de N-VA meedoet, maar die partij wil niet echt, en niemand wil de N-VA. De tweede optie is paars-groen, maar die regering heeft een heel krappe meerderheid in het federale parlement, en een opvallende minderheid aan Vlaamse kant. De derde optie is paars-groen-oranje, met een minderheid aan Vlaamse kant, maar een ruime meerderheid federaal.

Toch is ook die optie problematisch op langere termijn: wie het beleid van zo’n regering afkeurt, kan in Vlaanderen niet meer stemmen voor een pro-Belgische centrumpartij. Daarbij komt dat de volgende regering een enorm begrotingstekort moet oplossen, en dus wellicht nieuwe belastingen heft en bespaart. Tegenstand kan zo’n regering dus zeker verwachten. Wat dan?

Een democratie is een politiek systeem waarbij politieke instellingen zo georganiseerd zijn, dat een politieke omslag mogelijk is: wanneer burgers misnoegd zijn over het beleid, kunnen ze bij de volgende verkiezing voor een andere partij stemmen, zonder dat deze keuze de fundamentele structuur van een land op stelten zet. Met deze mogelijkheid tot vreedzame, stabiele oppositie verschilt een democratie bijvoorbeeld van een dictatuur. Oppositie daar betekent ofwel dat kritische burgers in de gevangenis verdwijnen, ofwel dat verenigd verzet tegen de macht de dictator zelf doet wankelen.

Die democratische machtswissel vind je ook terug in de ideologische tegenstellingen, in alle variaties tussen linkse en rechtse posities binnen het politieke spectrum. In hun programma’s, en ook in regeerakkoorden, formuleren partijen hun plannen voor een begroting. Daarmee geven ze aan welk beleid ze willen voeren: ze maken aan de ene kant duidelijk welke burgers (of groepen) ze op welke manier willen belasten, en aan de andere kant aan welke burgers of groepen ze de geïnde bedragen willen overmaken. Het fundamentele meningsverschil over de begroting kan je als de verschillende visies op gelijkheid en vrijheid formuleren: elke partij beantwoordt de vraag hoe je de gelijkheid en de vrijheid van de burgers het beste gestalte geeft. Wie regeert, mag zijn visie uitproberen. Die poging wordt beoordeeld door de kiezer bij de volgende verkiezing, en beloond of bestraft.

Als paars-groen-oranje een regering vormt, geniet zo’n regering slechts de steun van een minderheid van de Vlaamse vertegenwoordigers in het federale parlement. Politiek gezien is dat problematisch, grondwettelijk niet. Voorstanders wuiven de kritiek weg: bij de vorige regering was er geen meerderheid aan Franstalige kant; alleen de MR deed mee. Vlamingen moeten nu dus niet zeuren. Maar er is een belangrijk verschil met Franstalig België. Franstalige burgers die ontevreden waren over de regering-Michel konden voor partijen stemmen (PS, Ecolo, Cdh), die ideologisch onderling wel verschillen, maar dezelfde positieve houding tegenover België hebben: dat het land moet blijven bestaan zoals het is.

In Vlaanderen zou een oppositiestem tegen zo’n regenboog-regering een heel ander effect hebben: geen enkele pro-Belgische centrumpartij (Groen, Sp-a, Open-VLD of CD&V) zou uit zo’n proteststemmen nog steun krijgen, want ze nemen allemaal deel aan de macht. Ofwel gaan de ontevreden burgers niet stemmen, wat nu al vaak gebeurt. Ofwel kunnen ze voor PVDA, N-VA of Vlaams Belang gaan.

In de jaren ’80, bijvoorbeeld, kon een Vlaming die ontevreden was over een rooms-rode regering Martens voor de liberalen stemmen (toen PVV). Dit was het gewone democratische spel: partijen hebben een andere visie op inning en verdeling van belastingen, ze verdedigen een ander politiek project binnen een bepaalde structuur.

Die optie valt weg. Als de paars-groen-oranje coalitie er komt, zou een oppositiestem de facto een stem tegen België zelf opleveren. Tenzij die kiezers massaal voor PVDA stemmen. Maar dat zou op een andere manier tot een radicale verandering van het land aansporen; niet in staatsrechtelijke, maar in economische zin.”

Deze column verscheen op donderdag 19 december 2019 in De Standaard