Na een prachtige finale tussen Italië en Spanje op het EK in Ukraïne en Polen,

Fernando Torres in actie

schreef ik dit.  Voor wie de match miste: Spanje won verdiend. Wat een klasse.

Ik weet het, de vergelijking tussen voetbal en politiek is al vaak gemaakt. Maar toch :).

–

EK voetbal

De Spanjaard Torres krijgt een pas vanuit het middenveld. Hij begint meteen naar het Italiaanse doel te lopen.  Het staat al twee nul voor Spanje. Twee prachtige doelpunten. De Italianen lijken er niet aan te pas te komen. Torres zet de aanval fris verder, hij staat pas op het veld. Duizenden Italianen hopen dat hun keeper, Gigi Buffon, ditmaal de bal stopt. Duizenden Spanjaarden hopen dat Torres zijn legendarische traptechniek toont. Duizenden schietgebedjes worden in allerijl naar de hemel gezonden. En dan… trapt Torres de bal rustig maar genadeloos tegen de netten. Buffon is weerloos. Kreten van extase en wanhoop zuchten door het stadion.

Wie kent dit fenomeen niet: iets zo intens wensen dat je bijna zou geloven dat je gedachten een impact hebben. Maar helpt de kracht van de geest op afstand? Verandert ze de realiteit? Natuurlijk niet. Maar die idee klinkt aanlokkelijk. Mensen willen nu eenmaal het gevoel hebben dat ze het lot wél kunnen beïnvloeden. Dat het wél een verschil maakt welke gedachten ze in hun hoofd met elkaar verbinden. Dat iets ‘heel erg wensen’ de richting verandert. De filosoof Spinoza meent echter dat de mens geholpen is met de ontkrachting van het wensdenken. Dat weten dat alleen de kracht van de bal op die bepaalde plek, de weerstand van de wind, de positie van het doel uiteindelijk het resultaat bepalen. Dat er niets anders opzit dan heel erg te oefenen. En te aanvaarden dat het soms anders loopt dan je wilt. Volgende keer beter. Of niet. Maar ook dat is het leven. Inzet en inzicht bepalen het spel. Wie rekent op bovennatuurlijke krachten om zijn lot te redden, helpt zichzelf niet. Dat is gewoon bijgeloof.

Democratie als spel

In de werkelijkheid tellen dus alleen je eigen daden. Je draagt weinig bij tot een goede afloop als je op andere dan menselijke krachten hoopt. Dat geldt niet alleen voor voetbal. Spinoza en zijn tijdgenoten hebben bijna vierhonderd jaar geleden precies deze gedachte toegepast op de politiek. Ze lagen daarmee na de middeleeuwen aan de basis van de huidige democratie. Ook in de politiek komen geen andere krachten tussen dan die welke je zelf in gang zet. Met aandacht voor de tegenkrachten, voor de andere spelers, voor de hele setting. Voor de tegenslagen die je kan hebben, ondanks je inzet. Terwijl je probeert te scoren, volgens de regels van het spel. Is het iemands ‘schuld’ als het mislukt? Is het de schuld van de keeper als die de bal niet kan stoppen? Natuurlijk niet, zijn handen reikten niet ver genoeg. Is de schutter eventueel ‘slachtoffer’, als het fout loopt? Neen, hij trapte gewoon niet goed. Of niet goed genoeg. Kan je rekenen op goddelijke interventies om je doel te bereiken? Je mag gerust bidden. Voor jezelf doe je wat je wilt, natuurlijk. Maar je rekent er beter niet op als politiek project. Vooruitgang op het politieke vlak bereik je enkel door inzicht in de specifiek politieke logica. Zin je soms op wraak, vrees je straf, voel je woede of zelfs verontwaardiging? Misschien wel. Maar dergelijke gevoelens op zichzelf helpen het spel niet vooruit. Ieder aanvaardt de regels. Ieder doet zijn best. Soms win je. Soms niet. Dan pas kan je vreedzaam spelen. Dan pas is het spel een feest.

Inzicht en daadkracht

Beseffen dat je geest soms verkeerde verbanden legt, op weinig doeltreffende hulpmiddelen rekent, verblind is door zijn eigen verlangen zijn geen bijzaken voor politieke vrede. Democratie staat of valt met de mogelijkheid inzicht te hebben. In jezelf, in het spel, in anderen. Inzicht en respect voor de regels.

verschenen op de site van deredactie, op 2 juli 2012