“Presidentskandidaat Donald Trump daalt maar niet in de peilingen, integendeel. Zijn – ongrondwettelijk – voorstel om moslims de toegang tot Amerika te weigeren, vindt bij veel kiezers gehoor. Tegelijkertijd belooft Donald Trump dat hij Amerika opnieuw groot zal maken. De tragedie van de verkiezingen zit in dit ene statement. Juist op het ogenblik dat de bevolking nostalgisch terugkijkt op de vergane glorie van het land, vallen ze voor een populist die zelf de neergang incarneert. Die paradox beschreef Thucydides reeds in de vijfde eeuw vC. In een dialoog plaatst hij Cleon, de populist, tegenover Diodotos, een democraat in de traditie van Perikles. Het Atheense Rijk is in verval, en allerlei steden komen in opstand. Cleon jaagt met zijn gewelddadig taalgebruik en wrede maatregelen bevolkingsgroepen tegen Athene in het harnas. Die brutaliteit beschouwt hij dan zelf als een staaltje politieke moed, in een wereld van lafaards die niet durven te zeggen waar het op staat.

In heel wat aspecten lijkt Cleon een Trump avant la lettre: hij betoogt dat hij tenminste beseft hoezeer het volk in gevaar is, terwijl de elite de bedreigingen onderschat. De populist beweert veiligheid en zelfbehoud te verdedigen. Een echte leider is bereid te vechten, terwijl de elite zich verschuilt achter retoriek en intellectualisme om de eigen zwakheid te verbergen. Moedige burgers durven tenminste te doden om hun hachje te redden. In Amerika is de ‘American Rifle Association’ zo’n boodschap zeer genegen.

Cleon stelt als algemene regel dat staten beter door de mensen in de straat wordt geleid dan door een beter opgeleide elite. Die stelling praat de man in de straat naar de mond, want Cleon behoort zelf tot de leidende klasse. Maar dat stoort blijkbaar niet: zijn plannen zijn alleen tégen anderen gericht. Ze bevatten geen positief project. Thucydides schetst de populist die gedreven wordt door een tomeloze ambitie en een buitensporig ego.

Cleon put zijn geloofwaardigheid dan uit zijn enorme argwaan tegenover anderen. Hij beschuldigt de tegenpartij van corruptie: de anderen willen slechts de belangen van een kleine groep dienen. Politici, zoals Perikles, zijn bedreven met woorden, maar ze durven geen daden te stellen. Ze houden van hun eigen slimme argumenten, maar ontkennen dat in de echte politiek geen ruimte is voor een zoetgevooisd, aarzelend beleid.

De ander betaald zetten is wel de goede houding; filantropie, die welzijn van anderen op termijn in beschouwing neemt, is een keuze voor minkukels en zwakkelingen.

Een van de meest kwalijke kenmerken is Cleons anti-intellectualisme. De populist gaat er prat op dat hij zich door zijn onderbuik laat leiden, door ‘gut-feelings’, en niet door genuanceerde redeneringen. Trump is de overtreffende trap van een populisme waarmee G. W. Bush al verkiezingen won. Sinds Bush dwepen de republikeinen met de waarheid, terwijl ze feiten verafschuwen.

Thucydides vertelt verder hoe Cleons tegenstander, Diodotos, een pleidooi voor rede en democratie houdt, waarmee hij Cleon stevig op zijn nummer zet. Degelijke argumenten, denken op lange termijn en empathie met de anderen zijn noodzakelijk om een goed beleid te voeren. Diodotos staaft zijn betoog niet met morele argumenten; hij geeft een politieke visie. Goede argumenten zijn niet bedrieglijk of laf, maar noodzakelijk. En wie dreigt met geweld, schrikt helemaal niemand af, maar creëert nieuwe vijanden. Demagogie neemt dus niet alleeen een loopje met de waarheid, ze is ook niet efficiënt. Politieke redelijkheid vraagt proportionaliteit, en die is helemaal zoek wanneer je een hele groep bestraft omdat er enkele boosdoeners tussen zitten. Overigens: waarom zouden onschuldigen nog meewerken, als ze toch al zijn veroordeeld? Aan het einde van het debat slaagt Diodotos er nipt in zijn medeburgers te overtuigen. Toen toch.”