“Geïnspireerd door de hashtag #daily­racism vertel ik voor een keer een persoonlijk verhaal. Toen ik 23 jaar was, kreeg ik een doctoraatsbeurs. Ik verhuisde naar een leuke studentenbuurt in Elsene, vlak bij de ULB, met veel cafés. Bijna elke dag zag ik dezelfde vier mannen op een terrasje zitten. Ze waren minstens tweemaal zo oud als ik.

Nooit zaten die vijftigers daar met hun echtgenotes of kinderen. Lachend aangespoord door zijn vrienden probeerde een van hen me op een middag aan te spreken. Ik deed alsof ik niets hoorde en liep gewoon naar de supermarkt. Toen ik daar tussen de rekken stond te kiezen, greep die man me plots bij de arm en zwaaide met zijn andere hand dreigend naar mijn gezicht. Woedend siste hij (in het Frans): ‘De volgende keer dat ik je aanspreek, dan ga je daarop in. Je hebt me vernederd tegenover mijn vrienden.’  Helaas is dit verhaal niet het enige onaangename voorval uit die periode.

Erger dan het incident, vond ik de intimiderende druk om de verhalen niet te vertellen. Als je progressief bent, dan moet je inzien dat minderheden – de man was Noord-Afrikaan – slachtoffers zijn. Maar dat is de paradox van linkse antiracisten: zo praten ze een reactionair, machistisch handelen goed. Volgens mij betekent links denken juist het tegenovergestelde.

Als je politiek links bent, volgens de filosoof Gilles Deleuze, zoek je het ‘devenir-minoritaire’: je verplaatst je in de minderheidspositie, ongeacht welke positie in de maatschappij je zelf bekleedt. Zo stel je het heersende denkkader in vraag, omdat je aanneemt dat elke vaste bepaling een illusie is. Deleuze noemt bijvoorbeeld ‘devenir-femme’, het vrouw-worden, dat niet samenvalt met de vastgelegde, voorbestemde rol van de vrouw in de samenleving.

Daartegenover staat de rechtse positie, die hij ‘être-majoritaire’ noemt: dan kijk je naar de anderen vanuit het standpunt van de meerderheidsnorm. Meer nog, dan geloof je dat er een vaste standaard of norm is die iedereen moet naleven. Je denkt, bijvoorbeeld, dat je weet wat man-zijn of vrouw-zijn inhoudt, dat jij de essentie kent. En je gebruikt de middelen die je nodig acht om iedereen aan die standaard te houden. Wie die houding aanneemt, heeft niets met een links project te maken, aldus Deleuze.

J. Nehru en M. Gandhi, in traditionele kledij.

Minderheids- of meerderheidsdenken is geen kwestie van aantallen. Een kleine groep kan een meerderheidsnorm opleggen. Tijdens de Britse koloniale overheersing van India gold de norm ‘Engels’, ‘blank’, ‘christelijk’, ‘man’ als standaard, al beantwoordde slechts een numerieke minderheid er aan. In aantallen was de overweldigende meerderheid eerder ‘hindoe’, ‘moslim’, ‘niet-blank’. De progressieve emancipatie van Indiërs bestond er dan ook in om de meerderheidsnorm te weigeren. Tijdens hun antikoloniale strijd wisselden Indiase politieke leiders zoals Jawaharlal Nehru en Mahatma Gandhi de westerse symbolen, zoals maatpakken, voor de lokale variant, zoals een kurta-pajama of een dhoti (lendendoek).

Behoort de man die mij aanviel in Elsene dan tot een minderheid? Of probeert hij anderen te onderdrukken en een meerderheidsregel op te leggen, als hij denkt dat op straat zijn regels gelden?

Het antwoord is duidelijk: Deleuzes boeiende denkoefening is voor iemand met zijn mentaliteit verloren moeite. De meerderheidsnorm van die man bepaalt wat man-zijn is, terwijl een vrouw pas respect verdient als ze bewijst eer te hebben. (Eer, zoals gedefinieerd door zijn meerderheidsnorm.) Doet ze dat niet, dan is een vrouw vogelvrij verklaard, en mag een man haar gerust een lesje leren.

Wie een progressief project wil opbouwen, moet de discussie hierover aangaan. Mensen zijn niet per definitie alleen slachtoffer omdat ze tot een kleinere groep behoren. Vaak vormen ze trouwens niet overal de kleinere groep. Woon je in een buurt waar die culturele meerderheidsnorm ook effectief door de grootste groep wordt gedeeld, zoals op andere plekken in Brussel, heeft dat gevolgen: als vrije vrouw onderga je dagelijks een reeks vernederingen (zoals bleek in Femme de la rue).

Wat telt, is de bereidheid om de positie van een devenir-minoritaire in te nemen, en het geloof in een onveranderlijke standaard te verlaten. Zolang dat besef niet duidelijk wordt, is een doordacht progressief alternatief niet mogelijk.”

Deze column verscheen in De Standaard, op 30 maart 2015.

Toen Sofie Peeters haar documentaire maakte, schreef ik een kort stukje daarover: ‘de moed van een jonge studente‘, juist omdat die situatie zo herkenbaar was. En omdat het thema totdantoe niet openlijk werd besproken. Helaas hebben politici totaal verkeerd gereageerd op de erkenning van het feit (op zich was dat wel positief). Milquet stelde meteen een wet op.  Daarover schreef ik een andere column: ‘Niet straffen, maar nadenken.‘

Voor wie wil weten hoe het dan verder liep met die man: hij verdween meteen uit de supermarkt. Terug thuis was mijn eerste reactie om voortaan een omweg te maken zodat ik dat terrasje vermeed. Maar toen bedacht ik hoe ongelooflijk dat was: ik kon zelf niet meer beslissen waar ik liep? Na een reflectie over de vrije publieke ruimte in een democratie (een beetje beroepsmisvorming), besloot ik dat omlopen echt geen optie was. Dan was het alternatief een gezicht trekken alsof ik niet onder de indruk was: de eerste keer dat hij daar opnieuw met zijn vrienden zat, wandelde ik heel langzaam voorbij, en keek ik rustig voor me uit… Daarmee waren de problemen niet helemaal van de baan, maar ik voelde me enorm bevrijd.